Όλοι γνωρίζετε ότι «η ημιμάθεια είναι χειρότερη από τη αμάθεια“, έτσι το “υποτίθεται καθαρό” είναι πιο επικίνδυνο από το βρόμικο. O καθοριστικός ρόλος της πρόληψης πρέπει για όλους μας να γίνει επιτακτική ανάγκη. Για όσους όμως συνεχίζουν να ακολουθούν το «όσα βλέπει η πεθερά» στους ευαίσθητους τομείς για τη δημόσια υγεία, η μόνη απάντηση που μπορεί να δοθεί είναι το «το προλαµβάνειν καλύτερο του θεραπεύειν ». Μια φράση του Ιπποκράτη, η οποία βρίσκει σημαντική εφαρμογή ακόμα και στις μέρες μας, αναδεικνύοντας την σημασία της πρόληψης για την υγεία. Ξεχνάμε το μισοκαθαρό ή μισοβρόμικο, στοχεύοντας στο ότι, κάτι που δεν φαίνεται, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει.Η πρώτη Ελληνική έρευνα που «χαρτογράφησε» την ύπαρξη ακάρεων στα τρόφιμα που καταναλώνουμε σε 34 νομούς της Ελλάδας και «ξετρύπωσε» 65 διαφορετικά είδη στο 55% των δειγμάτων που εξετάστηκαν. Έγινε από ερευνητές των Εργαστήριων Γεωργικής Ζωολογίας και Εντομολογίας καθώς και Οικολογίας και Περιβαλλοντικών Επιστημών του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Η δουλειά αυτή, που ήταν η πρώτη και ενδελεχέστερη του είδους της στη χώρα μας, διήρκεσε έξι χρόνια (2000-2005) και αφορούσε εκτεταμένη τυχαία δειγματοληψία σε 34 νομούς της Ελλάδας – πόλεις αλλά και χωριά, από την Κρήτη ως τον Έβρο και από τη Λευκάδα ως τη Χίο, τη Σάμο και τη Μυτιλήνη. Συνολικά ελήφθησαν 1.073 δείγματα.
Το τι είδαν οι Έλληνες επιστήμονες αποτυπώνεται στη μελέτη με τίτλο «Mites associated with stored products in Greece», η οποία δημοσιεύθηκε στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό «Experimental and Applied Acarology» στο τεύχος Μαρτίου 2008 (44: 213-226). Όπως επισήμαναν οι ερευνητές ,η παρουσία των ανεπιθύμητων – και συχνά παθογόνων – επισκεπτών ,όχι και τόσο συμπαθητικών ακάρεων , τα όποια έχουν εξελιχτεί ως οι σημαντικότεροι ‘’ρυπαντές στα προϊόντα τροφίμων’’ και αποτελούν ένα παγκόσμιο ζήτημα, το οποίο μάλιστα είναι πιο έντονο σε χώρες με πιο υγρά κλίματα από το δικό μας.
Τα προϊόντα που μελετήθηκαν χωρίστηκαν σε πέντε κατηγορίες: η πρώτη περιελάμβανε ζωοτροφές (καλαμπόκι, σιτάρι, κριθάρι, βρώμη), η δεύτερη άλευρα και πίτυρα (ελήφθησαν δείγματα από αλευρόμυλους), η τρίτη βρώσιμα προϊόντα (τρόφιμα σε χύμα μορφή και τυποποιημένα, όπως αποξηραμένα φρούτα – σταφίδες, σύκα – αλλά και τυριά), η τέταρτη διάφορα προϊόντα (όπως σπόροι φυτών, σπόροι βάμβακος) και η πέμπτη υπολείμματα προϊόντων και σκόνη που ανευρίσκονται στις αποθήκες και αποτελούν κύριο «καταφύγιο» για τα ακάρεα, τα οποία μπορούν ανενόχλητα να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για τον πολλαπλασιασμό τους.
Οι σημαντικοί ρυπαντές τροφίμων στο πιάτο μας;
Στις αποθήκες τροφίμων δεκάδες είδη ακάρεων τρυπώνουν σε προϊόντα τα οποία έχουν τελικό προορισμό το πιάτο μας. Το κεφαλοτύρι αποτελεί ένα από τα κύρια «θύματα» των ακάρεων. Δεν είναι απίθανο σε ένα λαχταριστό πιάτο μακαρόνια να κρύβονται «ανεπιθύμητοι επισκέπτες», όπου παίρνουν μαζί μας το τυρένιο γεύμα τους. Τα σιτηρά, δημητριακά καθώς και τα αποξηραμένα φρούτα, αποτελούν «λιχουδιές» για τα ακάρεα, εκ των οποίων ορισμένα μπορεί να βλάψουν και την υγεία μας.
Μπορεί να μην έχετε δει τους σημαντικότερους ‘’ρυπαντές τροφίμων’’, τα ακάρεα Lepido-glyphus destructor, ή τα Tyrophagus putre–scentiae, πολύ μικρά, δεν φαίνονται (<0.5 mm), ως «φαιά σκόνη» και αναπτύσσονται εύκολα με πολύ μεγάλους αριθμούς, προσβάλλουν προϊόντα με υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες και λίπος (άλευρα, τυρί, ξηρούς καρπούς, αφυδατωμένα ψάρια). Ωστόσο σας πληροφορούμε «συγκατοικείτε» μαζί τους αλλά και με δεκάδες άλλους «συγγενείς» τους, καθώς πιθανώς τα έχετε καταναλώσει μαζί με διαφορετικά τρόφιμα στα οποία «κατοικούν» .
Ίσως να έχουν έρθει από τις αποθήκες των παραγωγών στο ράφι του σπιτιού σας, γιατί κάθε χρόνο καταναλώνουμε μισό κιλό έντομα, άθελά μας. Το γεγονός αυτό μαρτυρεί ότι σε όλη τη διαδικασία παραγωγής, από το χωράφι ως το πιάτο, τα ακάρεα να αποτελούν το κύριο συστατικό ενός σεβαστού ποσοστού τροφίμων, σύμφωνα με μελέτες. Τις περισσότερες φορές τα έντομα βρίσκονται μέσα στα τρόφιμά μας. Ειδικά οι τροφές που υφίστανται επεξεργασία περιέχουν πάντα τμήματα από έντομα. Ο FDA (ο αμερικανικός ΕΟΦ) απλά έχει θέσει όρια για το πόσα έντομα επιτρέπονται σε συγκεκριμένα τρόφιμα. Έτσι, στο φυστικοβούτυρο επιτρέπονται μέχρι 30 κομμάτια εντόμων ανά 100 γραμμάρια, ενώ στο χυμό φρούτων μέχρι 5 αυγά μύγας ανά ml, ενώ μια σοκολάτα μπορεί να περιέχει κατά μέσο όρο 8 πόδια εντόμων.
Γιατί βλάπτουν τα ακάρεα: Όπως εξηγεί σε άρθρο του «Βήματος -Ακάρεα στο πιάτο μας» ο κ. Εμμανουήλ, τα ακάρεα, αποτελούν ορισμένες φορές, θέλοντας και μη, μέρος του καθημερινού μας μενού «πρόκειται για ζωικούς οργανισμούς μικρού μεγέθους – της τάξεως περίπου του μισού χιλιοστού -, πολύ μικρότερους δηλαδή από τα έντομα τα οποία μπορεί επίσης να «φιλοξενούνται» σε αποθηκευμένα εδώδιμα προϊόντα. Προκαλούν ποσοτική αλλά και ποιοτική έκπτωση των τροφίμων και των άλλων γεωργικών προϊόντων». Αυτό συμβαίνει διότι οι συγκεκριμένοι μικροοργανισμοί εκκρίνουν υγρά όπως λιπίδια και άλλες ουσίες από το σώμα τους, με αποτέλεσμα να προσδίδεται άσχημη οσμή και γεύση στα προϊόντα. Παράλληλα, τα ακάρεα μεταφέρουν σπόρια από μύκητες στα τρόφιμα, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη μυκήτων, ορισμένοι εκ των οποίων παράγουν μυκοτοξίνες που είναι σοβαρά δηλητήρια για τον άνθρωπο και τα ζώα, προκαλώντας συμπτώματα που κυμαίνονται από αναπνευστικά προβλήματα και πονοκεφάλους ως καρδιακές αρρυθμίες, προβλήματα στον θυρεοειδή αδένα και στο αναπαραγωγικό σύστημα, καρκίνο, ακόμη και θάνατο. «Τα ακάρεα μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα πεπτικής φύσεως – διάρροιες κ.ά. -, ενώ παράλληλα η κατάποση ή η εισπνοή, ακόμη και η επαφή μαζί τους, είναι δυνατόν ανάλογα και με τον οργανισμό του κάθε ατόμου να προκαλέσουν διάφορες μορφές αλλεργιών, όπως δερματίτιδες, αναφυλαξίες, ακόμη και αλλεργικό άσθμα. Άλλωστε πολλά από τα ακάρεα των τροφίμων είναι κοινά με τα ακάρεα της οικιακής σκόνης τα οποία είναι γνωστό ότι «πυροδοτούν» αλλεργίες» σημειώνει ο κ. Εμμανουήλ.
Υπάρχουν πάντως και τα καλά ακάρεα, περί τα 15 ωφέλιμα αρπακτικά είδη ακάρεων , τα οποία φροντίζουν να καθαρίζουν τον τόπο από τους κακούς. Έχουν δημοσιευθεί πολλά άρθρα για τα ‘‘αρπακτικά ακάρεα’’ ως οι νέοι εισβολείς στα σπίτια μας, ώστε οι καταναλωτές να γνωρίζουν, ότι αυτό το φαινόμενο, είναι ένα ‘‘ οικολογικό αντιστάθμισμα απέναντι στα βιοκτόνα ’’ αφού χρησιμοποιείται με μεγάλη επιτυχία στην φυτική παράγωγη, για βιολογικό έλεγχο.
Η σημασία της πρόληψης με Καθαρούς και καλά συντηρημένους χώρους αποθήκευσης.
Λόγο του ότι είναι ανέφικτο να μην υπάρχουν προσβολές σε προϊόντα από ακάρεα, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες, αναδεικνύεται η σημασία της δράσης στον καθοριστικό ρόλο της πρόληψης. Οι ανάλογες άκρως σημαντικές παρεμβάσεις, οι οποίες πρέπει να βασίζονται στον πολύ καλό καθαρισμό των χώρων, δεν είναι μόνο στις αγροτικές εγκαταστάσεις, στα παρασκευαστήρια και στις ‘’αποθήκες προς κατανάλωση’’, όσο δε και στις τροφοθήκες των σπιτιών μας. Ακόμη και αν το νέο προϊόν φθάσει αμόλυντο, σε περίπτωση που υπάρχουν παλαιά υπολείμματα από προϊόντα θα μολυνθεί.
Οι απλές αλλά ζωτικής σημασίας κινήσεις μπορούν να μας χαρίζουν «αμόλυντα» κατά το δυνατόν από ακάρεα τρόφιμα. Καθαροί χώροι αποθήκευσης λοιπόν καλά συντηρημένοι, με σωστή στεγανοποίηση δαπέδων και τοίχων, χωρίς σπασμένα παράθυρα που επιτρέπουν την είσοδο πτηνών ή τρωκτικών μέσα στις αποθήκες. Τυχόν εσοχές ή ρωγμές στους αποθηκευτικούς χώρους πρέπει να εντοπίζονται, να κλείνουν και να λειαίνονται ώστε να διευκολύνεται ο καθαρισμός. Προϊόντα που προορίζονται για αποθήκευση πρέπει να περιέχουν υγρασία μικρότερη του 13%, κάτι που τις περισσότερες φορές δεν συμβαίνει, με αποτέλεσμα να ευνοείται η ανάπτυξη ακάρεων», ενώ ο εξαερισμός κατά την διάρκεια της φύλαξης των προϊόντων να είναι επαρκής. Θερμοκρασία συντήρησης των αποθηκευτικών χώρων θα πρέπει να διατηρείται σε χαμηλά επίπεδα κάτω των 10C⁰. Για παράδειγμα αναφέρω σαν το «μεγαλύτερο θύμα » των ακάρεων το κεφαλοτύρι, διότι στους θαλάμους ωρίμανσης τυριών εμφανίζεται μεγάλη προσβολή από ακάρεα, κάτι που δεν γίνεται πολλές φορές αντιληπτό από τον παραγωγό. Σε άλλες χώρες όπου το πρόβλημα με τα ακάρεα είναι γνωστό και ίσως και μεγαλύτερο από το πρόβλημα της Ελλάδας, οι ίδιοι οι παραγωγοί φροντίζουν να λαμβάνουν μέτρα ώστε να γίνεται η καλύτερη δυνατή συντήρηση. Προσβεβλημένα προϊόντα θα πρέπει να καταστρέφονται , πριν ή/και μετά την αποθήκευση.
Προετοιμασία αποθηκευτικού χώρου.
Οι αποθηκευτικοί χώροι πρέπει εκ κατασκευής να πληρούν ορισμένους βασικούς κανόνες που θα εξασφαλίσουν όσο το δυνατόν ασφαλέστερη συντήρηση και προστασία των προϊόντων. Η κατάλληλη προετοιμασία αποθηκευτικού χώρου για να δεχτεί προϊόντα για αποθήκευση ή επεξεργασία αποτελεί σημαντικό μέτρο για την πρόληψη και την αντιμετώπιση εντομολογικών προσβολών. Ο συχνός καθαρισμός των χώρων, όπου επεξεργάζονται ή αποθηκεύονται τα προϊόντα μαζί με την απομάκρυνση άχρηστων υπολειμμάτων επεξεργασίας, συμβάλει σημαντικά στην αποφυγή εγκατάστασης ανεπιθύμητων αρθρόποδων. Για τον καθαρισμό των αποθηκευτικών χώρων θα πρέπει να χρησιμοποιούνται εξειδικευμένα μηχανήματα καθαρισμού, που εκτός από την καλή καθαριότητα δαπέδου, γωνιών και εσοχών για απομάκρυνση των απορριμμάτων και υπολειμμάτων προϊόντος ή εντόμων, θα πρέπει να παρέχουν την δυνατότητα για τον σχολαστικό καθαρισμό της οροφής, τοίχων, χωρίς να ανακυκλώνουν αυτά που απορροφούν δημιουργώντας εκ νέου αναμόλυνση . Όπου το επιτρέπουν οι συνθήκες με δυνατότητα αερισμού των χώρων, τότε μπορεί ο καθαρισμός να γίνει με απολυμασμένο νερό υπό πίεση ακόμα και με όζον, υπέρθερμο ατμό (πίεση έως και 10 bar για 184,13ο C).
Αρά η αντιμετώπιση αυτών των ακάρεων, είναι περισσότερο προληπτική παρά θεραπευτική. Επειδή τα ακάρεα αυτά προτιμούν χώρους υγρούς και σκοτεινούς, θα πρέπει οι χώροι οι προοριζόμενοι για αποθήκευση ή διατήρηση των διαφόρων προϊόντων και τροφών να καθαρίζονται και να απολυμαίνονται καλά. Οι εφαρμογές μικροβιολογικής & βακτηριακής Απολύμανσης πρέπει να γίνεται με απολυμαντικά εγκεκριμένα από τον ΕΟΦ, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα των τυπων,2,3,4,(98/8EC). Προσβεβλημένα προϊόντα θα πρέπει να καταστρέφονται, πριν ή/και μετά την αποθήκευση.
Πριν την τοποθέτησης των προϊόντων, πρέπει να διενεργείται απεντόμωση – μυοκτονία, χωρίς να ‘’ξεχνιούνται’’ οι χώροι που παρέχονται υπηρεσίες στέγασης ή/και σίτισης κτλ (πχ ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, πλοία, βρεφονηπιακοί και παιδικοί σταθμοί, κτλ). Οι προβλεπόμενες εφαρμογές πρέπει να εκτελούνται από επαγγελματίες που έχουν προβεί στην προβλεπόμενη «Αναγγελία έναρξης άσκησης επαγγέλματος καταπολέμησης εντόμων και τρωκτικών » σύμφωνα με το νόμο 3919/2011 και να τηρούνται πλήρως τα οριζόμενα στην ισχύουσα νομοθεσία. Στην περίπτωση που επιχειρήσεις –εταιρείες έχουν τη δυνατότητα να απασχολούν Επιστήμονα υπάλληλο ή είναι κάποιος από τους ιδιοκτήτες Επιστήμονας , τότε θα πρέπει να έχουν προβεί και σε « Αναγγελία έναρξης άσκησης επαγγέλματος καταπολέμησης εντόμων και τρωκτικών» σύμφωνα με το νόμο 3919/2011 και να τηρείται πλήρως η ισχύουσα νομοθεσία, για τις προβλεπόμενες εφαρμογές απεντόμωσης – μυοκτονίας.
Δεν ξεχνάμε τα ακάρεα της εσωτερικής σκόνης , (Dust mites) ,στο άκαρι της ψώρας , κλπ. αλλά και το πλήθος των αιμομυζητικών εκτοπαρασίτων, όπως ακάρεα, (Dermanyssus gallinae), τα τσιμπούρια (Argasreflexus), που κατά κύριο λόγο ’’φιλοξενούνται ’’ από τα άγρια ή/και οικόσιτα περιστέρια.
Για όλα τα ακάρεα στο αστικό περιβάλλον -Μορφολογία-Βιολογία-Αντιμετώπιση-Εφαρμογές , όσοι επιστήμονες που ασχολούνται ή θέλουν να ασχοληθούν, θα μπορέσουν να ενημερωθούν στο Εκπαιδευτικό Σεμινάριο για ‘’Απεντομώσεις-Μυοκτονίες – Απολυμάνσεις’’ Αθήνα Ιανουάριος 2017.
Πηγή: http://www.greenandcleanhotels.gr
