Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ/Αρτσάχ (κόκκινο), για το οποίο άρχισαν πάλι τα όργανα – είναι πολλά τα αέρια και τα πετρέλαια του Αζερμπαϊτζάν και πολύ το αγαπούν Αμερικανοί, Γερμανοί και οι «αδελφοί» Τούρκοι, είναι «επίσημα» τμήμα του Αζερμπαϊτζάν που βρίσκεται από τη δεκαετία του 1990 υπό αρμενική διοίκηση μαζί με τμήματα του Αζερμπαϊτζάν (πράσινο) που κατακτήθηκαν από τους Αρμένιους στις μάχες της εποχής. Όπως είναι φυσικό, με τις «καλές» σχέσεις των δύο χωρών η επικοινωνία του Ναχτσιβάν με το υπόλοιπο Αζερμπαϊτζάν γίνεται μόνο μέσω Ιράν.
Από το 16ο αιώνα αποτελούσε Χανάτο με περσικές και οθωμανικές επιρροές, το οποίο προσαρτήθηκε από τη Ρωσσία το 1822. Το 1918, μέσα στο μπάχαλο της Οκτωβριανής Επανάστασης και του Εμφυλίου Πολέμου, εντάχθηκε στη Λαοκρατική Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν (το «λαοκρατική» στις διάφορες περιοχές της πρώην τσαρικής Ρωσσίας δεν σήμαινε τότε «κομμουνιστική»), αλλά οι Αρμένιοι (80% του τότε πληθυσμού) ανακήρυξαν δικό τους κράτος.
Η ακαθόριστη ιστορία συνεχίστηκε ως το 1923. Οι Ρώσοι υποστήριζαν τότε τους Αζέρους, καθώς εκεί είχαν επικρατήσει μετά το 1920 οι Μπολσεβίκοι, ενώ η Αρμενία βρισκόταν υπό το καθεστώς της Συνθήκης των Σεβρών.
Το 1923, τελικά, μετά την ίδρυση της ΕΣΣΔ, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ έγινε Αυτόνομη Επαρχία της Αζέρικης ΑΣΣΔ – μετέπειτα ΣΣΔ.
Μόλις εμφανίστηκαν τα σημάδια αποσύνθεσης της ΕΣΣΔ, οι Αρμένιοι άρχισαν να μανουριάζουν και ήδη το 1988 πρώτα το Ανώτατο Σοβιέτ της ΣΣΔ Αρμενίας και λίγο μετά το αντίστοιχο της Επαρχίας ψήφισαν την ένωση της τελευταίας με την Αρμενία. Η Μόσχα αντέδρασε στις αρχές του 1989 και ανέλαβε την απευθείας διοίκηση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και αφού οι Αρμένιοι επέμεναν, η κεντρική διοίκηση έριξε το μπαλάκι στο Μπακού, το οποίο με τη σειρά του ανέστειλε την «αυτονομία».
Τρεις μήνες πριν το τέλος της ΕΣΣΔ ανακηρύχθηκε η Δημοκρατία του Αρτσάχ (το όνομα της περιοχής στα Αρμενικά), οι κάτοικοι έκαναν και δημοψήφισμα που με 99,8% ζητούσε την ένωση με την Αρμενία. Αποτέλεσμα, την περίοδο 1992-94 να ξεσπάσει πόλεμος, με τους Ρώσους να στηρίζουν τους Αρμένιους, οι τελευταίοι να καταλαμβάνουν την περιοχή και αρκετές γύρω «καθαρά» αζέρικες, να φύγουν οι Αζέροι κάτοικοι και από τα «κόκκινα» και τα «πράσινα» εδάφη – η πρωταθλήτρια του Αζερμπαϊτζάν Καραμπάχ Αγντάμ προέρχεται από ακατοίκητη πλέον, αλά Αμμόχωστος, πόλη που φαίνεται δεξιά στο πράσινο του χάρτη και να επικρατεί μια ανήσυχη ηρεμία, μέχρι που το Αζερμπαϊτζάν πολύ πιο ισχυρό πια λόγω των φυσικών πόρων τους άρχισε το τουφεκίδι.
Εγώ, πάντως, είμαι με τους (και γείτονες εδώ στο… Νέο Κόσμο) Αρμένιους
