Η διαχείριση των απορριμμάτων στη χώρα μας βρίσκεται στην πιο κρίσιμη καμπή της. Όχι μόνο επειδή, ακόμη και σήμερα, η ταφή εξακολουθεί να παραμένει η κύρια μέθοδος διαχείρισης. Όσο επειδή, με άλλοθι αυτήν την κατάσταση, επιχειρείται να οδηγηθούμε σε λύσεις που αναπαράγουν τα προβλήματα, με άλλη μορφή.
Η πολιτεία έχει διαλέξει το «λάθος» δρόμο, αφού σχεδιάζει τη γενικευμένη εφαρμογή, σε όλες τις περιφέρειες της χώρας, ενός μοντέλου διαχείρισης, που χαρακτηρίζεται από:
• την πλήρη ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης, με μακροχρόνιες συμβάσεις ΣΔΙΤ (25-27 χρόνια), μέσω διαγωνισμών για τις βασικές υποδομές, που βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη
• την ακύρωση των πολιτικών πρόληψης - μείωσης απορριμμάτων και της ανάκτησης υλικών, μέσω της προδιαλογής
• συγκεντρωτικές μονάδες επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων, που προϋποθέτουν πολλούς σταθμούς μεταφόρτωσης, μεγάλες μεταφορές και πολλαπλές συμπιέσεις
• αφύσικα μεγάλες δυναμικότητες των μονάδων επεξεργασίας, εξαιτίας της επιλογής να διατηρούνται τα απορρίμματα σε σύμμεικτη μορφή, με ισχυρές εγγυήσεις για τις ποσότητες και με συνέπεια το υψηλό κατασκευαστικό και λειτουργικό κόστος
• προσανατολισμό στην ενεργειακή «αξιοποίηση» και την καύση, που σκόπιμα υποβαθμίζεται και αποκρύπτεται
Αντίθετα, οι πολίτες αντιλαμβάνονται ότι το συμφέρον της κοινωνίας βρίσκεται σε μια διαχείριση, που «παντρεύει» το οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό όφελος, ενσωματώνει τις καλύτερες πρακτικές διαχείρισης και διεκδικούν:
• το δημόσιο χαρακτήρα της διαχείρισης, με αξιοποίηση της κοινωνικής συμμετοχής και πρωτοβουλίας
• τήρηση της ιεραρχίας στη διαχείριση των απορριμμάτων, με έμφαση στην πρόληψη, στην επαναχρησιμοποίηση και στην ανάκτηση υλικών με προδιαλογή
• αποκεντρωμένες υποδομές διαχείρισης, με τη λογική της εγγύτητας, της μικρής κλίμακας, του χαμηλού κόστους και της μέγιστης ανταποδοτικότητας
Με βάση τα παραπάνω, η αντιπαράθεση στόχων και επιδιώξεων είναι προφανής. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τον πανομοιότυπο τρόπο εκδήλωσης των προβλημάτων σε όλες τις περιοχές της χώρας, μας οδηγεί στην ανάγκη να επιδιώξουμε ένα μόνιμο συντονισμό και να συγχρονίσουμε τα βήματα και τις δράσεις μας, με στόχο:
• την αποτροπή της υλοποίησης των υφιστάμενων σχεδιασμών, που, πρακτικά, σημαίνει «πάγωμα» και ακύρωση των διαγωνισμών που βρίσκονται σε εξέλιξη
• την ανάληψη άμεσων πρωτοβουλιών για την υλοποίηση δράσεων αποκεντρωμένης διαχείρισης των απορριμμάτων με δημόσιο και κοινωνικό χαρακτήρα
Τα τελευταία χρόνια, παράλληλα με πλήθος αγώνων και τοπικών αντιστάσεων, έχει αναπτυχθεί ένας μακρύς και ζωντανός δημόσιος διάλογος, ανάμεσα σε συλλογικότητες πολιτών, εργαζόμενους στην αυτοδιοίκηση και αυτοδιοκητικά σχήματα. Μέσα από αυτές τις διαδικασίες, εκτιμούμε ότι, σήμερα, είμαστε σε θέση να αντιτάξουμε έναν τεκμηριωμένο αντίλογο στις κυρίαρχες επιλογές και μια συνεκτική κινηματική αντίληψη, που αποτυπώνεται στην πρόταση για τη δημόσια, αποκεντρωμένη διαχείριση, με έμφαση στην πρόληψη και στην προδιαλογή.
Το μοντέλο της αποκεντρωμένης διαχείρισης στηρίζεται:
• στην επιλογή το μεγαλύτερο μέρος της διαχείρισης των απορριμμάτων να γίνεται κοντά στον τόπο της παραγωγής τους, στη βάση των αρχών της εγγύτητας και της μικρής κλίμακας.
• στη διαπίστωση ότι τα σκουπίδια κρύβουν πλούτο που πρέπει να αξιοποιήσουμε.
Η πρόληψη, η επαναχρησιμοποίηση, η προδιαλογή υλικών, η ανακύκλωση και η κομποστοποίηση πρέπει να αποτελούν την «καρδιά» ενός βιώσιμου συστήματος διαχείρισης «απορριμμάτων». Και όχι η διατήρησή τους σε σύμμεικτη μορφή, με σκοπό να αποτελέσουν τη μόνιμη «τροφή» φαραωνικών εργοστασίων επεξεργασίας και μονάδων καύσης των προϊόντων τους. Ο κεντρικός ρόλος σε αυτήν την επιλογή ανήκει στις τοπικές δράσεις και στις αποκεντρωμένες υποδομές, δημοτικού ή διαδημοτικού χαρακτήρα. Αυτός ο τρόπος διαχείρισης προϋποθέτει την ευαισθητοποίηση και την ενεργή συμμετοχή των πολιτών και, ταυτόχρονα, συνιστά ισχυρό κίνητρο για τη συμμετοχή τους, αφού συνεπάγεται λιγότερα σκουπίδια και μειωμένα δημοτικά τέλη.
Θεωρούμε υποχρέωσή μας να αντιταχθούμε στη φιλολογία της ενεργειακής αξιοποίησης και στα, δήθεν, οφέλη της καύσης των απορριμμάτων, που αποσκοπεί στην αποδοχή του προωθούμενου στρεβλού μοντέλου, με σκοπό τη διεύρυνση του οικονομικού αντικειμένου της διαχείρισης και την κερδοφορία των μεγάλων οικονομικών ομίλων, που προσβλέπουν σε αυτήν.
Για να μπορέσουμε να κάνουμε πράξη τις βασικές μας επιδιώξεις, πρέπει να κάνουμε πολύ περισσότερα από αυτά που, ήδη, έχουμε κάνει και να τα κάνουμε με πιο αποφασιστικό τρόπο, με περισσότερες και πιο δυναμικές κινηματικές πρωτοβουλίες και με τη δημιουργία ενός ισχυρού κοινωνικού μετώπου, που θα μπορεί να επηράζει και τη λήψη των απαιτούμενων πολιτικών αποφάσεων. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι χρήσιμο να προσδιορίσουμε και μια σειρά επιμέρους στόχους, η επίτευξη των οποίων είναι κρίσιμη για την επιτυχία του κοινού μας αγώνα, με κυριότερους:
• εθνικά και ειδικά σχέδια διαχείρισης αποβλήτων, με περισσότερο φιλόδοξους στόχους, τα οποία θα ενσωματώνουν το πνεύμα των αλλαγών που έχουν γίνει στη νομοθεσία, θα αντιμετωπίζουν τις ανεπάρκειές της και θα έχουν στραμμένο το βλέμμα στις αλλαγές που κυοφορούνται.
• αναθεωρημένα περιφερειακά σχέδια, με συγκεκριμένους ποιοτικούς και ποσοτικούς στόχους.
• υποχρεωτικά τοπικά σχέδια διαχείρισης, σε δημοτικό ή και διαδημοτικό επίπεδο, με στόχο την ελαχιστοποίηση των ποσοτήτων των δημοτικών αποβλήτων, που θα έχουν ανάγκη διαχείρισης σε περιφερειακές και εθνικές υποδομές.
• πλήρη αναθεώρηση του πλαισίου λειτουργίας του εθνικού οργανισμού ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) και των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης υλικών.
• όλες τις αναγκαίες αλλαγές στο θεσμικό (νομικό, διοικητικό) επίπεδο, που θα διευκολύνουν την πρωτοβάθμια τοπική αυτοδιοίκηση να παίξει τον αποφασιστικό της ρόλο στη διαχείριση των απορριμμάτων, στη λογική της αποκέντρωσης.
• τη διασφάλιση της δυνατότητας χρηματοδότησης, κατά προτεραιότητα, των αποκεντρωμένων δράσεων διαχείρισης απορριμμάτων, με την εφαρμογή κριτηρίων μακροπρόθεσμου περιβαλλοντικού και κοινωνικού οφέλους.
Η υλοποίηση του συντονισμού και οι πρώτες κοινές δράσεις
• Δημοσιοποιείται το κοινό πλαίσιο, μέσα από όλα τα διαθέσιμα μέσα (έντυπα ή ηλεκτρονικά).
• Καλούνται οι φορείς και οι συλλογικότητες, που έχουν ή επιθυμούν να έχουν ενεργή εμπλοκή στα ζητήματα της διαχείρισης των απορριμμάτων να συνυπογράψουν το κοινό πλαίσιο.
• Όλα αυτά τα σχήματα συναποτελούν ένα δίκτυο συντονισμού και κοινών δράσεων με το τίτλο: «Δίκτυο συντονισμού συλλογικοτήτων για τη διαχείριση των απορριμμάτων».
• Η επικοινωνία και η ανταλλαγή απόψεων γίνεται με άμεσο τρόπο, με τη δημιουργία ενός διαδικτυακού group (π.χ. ενός google group, με username: dliktiosintonismou, που είναι διαθέσιμο). Για λόγους επικοινωνίας τρίτων με το Δίκτυο συντονισμού δημιουργούμε μια ηλεκτρονική διεύθυνση (π.χ. dliktiosintonismou@gmail.com). Την παρακολούθηση και τη λειτουργική διαχείριση του e-mail και του group την αναλαμβάνει μια ομάδα προσώπων, από τις συλλογικότητες που συγκροτούν το Δίκτυο συντονισμού και προτείνονται από αυτές.
• Η λήψη αποφάσεων γίνεται είτε μέσα από το διαδικτυακό group, είτε σε συναντήσεις - συνελεύσεις του Δικτύου (πανελλαδικές ή περιφερειακές, που γίνονται παράλληλα).
• Η πρώτη συνάντηση του Δικτύου συμφωνούμε να πραγματοποιηθεί το φθινόπωρο του 2014.
• Στην πορεία και ανάλογα με τις δυνατότητες εξετάζουμε το ενδεχόμενο ενός κοινού τόπου στο διαδίκτυο (ιστοσελίδα, ιστολόγιο, αρχείο-βιβλιοθήκη κλπ.). Κρίσιμο στοιχείο είναι να εξασφαλιστεί η εύκολη πρόσβαση σε όλο το διαθέσιμο υλικό, που έχουν παράξει οι συλλογικότητες του Δικτύου.
Δράσεις
• Προτεραιότητα στις δράσεις έχει η ανακοπή των δημοπρατήσεων έργων διαχείρισης σύμμεικτων απορριμμάτων, μέσω ΣΔΙΤ, με στόχο να μην υπάρξει οριστική ανακήρυξη αναδόχου σε κανέναν από τους διαγωνισμούς που βρίσκονται σε εξέλιξη. Οργανώνουμε μαζική παρέμβαση - διαμαρτυρία, με συμμετοχή από όλες τις περιφέρειες της χώρας, στη διυπουργική επιτροπή και στην ειδική γραμματεία ΣΔΙΤ, τέλος Μαρτίου - αρχές Απριλίου. Ζητάμε από τα πολιτικά κόμματα της αντιπολίτευσης να διατυπώσουν τη θέση τους, στο ενδεχόμενο σε κάποια έργα να υπάρξει οριστικός ανάδοχος και υπογραφή σύμβασης.
• Εν όψει των αυτοδιοικητικών εκλογών του Μαΐου, απευθύνουμε δημόσια πρόσκληση - πρόκληση στα περιφερειακά και τοπικά αυτοδιοικητικά σχήματα να τοποθετηθούν με σαφήνεια στις βασικές αρχές των περιφερειακών σχεδιασμών και να παρουσιάσουν θέσεις για την υλοποίηση τοπικών σχεδίων διαχείρισης. Χρησιμοποιούμε τις όποιες επεξεργασίες υπάρχουν για την τεχνική υποστήριξη σχετικών πρωτοβουλιών, στο βαθμό που αυτό ζητηθεί.
• Αναλαμβάνουμε πρωτοβουλίες ενημέρωσης των τοπικών κοινωνιών για τους κυοφορούμενους σχεδιασμούς και για τις βασικές αρχές μιας εναλλακτικής πρότασης διαχείρισης, όπως περιγράφονται στο κοινό πλαίσιο (με έντυπο υλικό και με οργάνωση συζητήσεων). Αξιοποιούμε τα καλά παραδείγματα και τις εμπειρίες των κοινωνικών πρωτοβουλιών, που έχουν αναπτυχθεί σε διάφορες περιοχές της χώρας.
• Παράλληλα με τις παρεμβάσεις των επιμέρους σχημάτων, θα επιδιώξουμε τη διαμόρφωση μιας συλλογικής παρέμβασης του Δικτύου συντονισμού στα, υπό διαβούλευση, νέα εθνικά σχέδια διαχείρισης και πρόληψης δημιουργίας αποβλήτων.
• Στο πλαίσιο μιας εναλλακτικής αντίληψης για τη διαχείριση των ΑΣΑ, που θα δίνει προτεραιότητα στην πρόληψη και στην προδιαλογή, διερευνούμε όρους και μέθοδο για τη χωροθέτηση των χώρων τελικής διάθεσης υπολειμμάτων.
• Ξεκινάμε μια προσπάθεια επεξεργασίας προτάσεων για τη διαχείριση και άλλων ειδικών ρευμάτων αποβλήτων, με προτεραιότητα τη διαχείριση των βιομηχανικών αποβλήτων.
ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΣΥΝΕΝΝΟΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ
