Συνέντευξη με τον Δρ. Ιωάννη Μπαζιώτη
Ο Ιωάννης Μπαζιώτης είναι διδάκτωρ πετρολογίας-γεωχημείας και πρόκειται να διοριστεί λέκτορας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει ένα πλήθος από δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια, και ενεργό συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα εντός και εκτός Ελλάδας, ενώ έχει βραβευτεί από την Ακαδημία Αθηνών για τη συγγραφή πρωτότυπης εργασίας.
Η τελευταία έρευνά του, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature επικεντρώνεται σε έναν συγκεκριμένο μετεωρίτη με προέλευση τον Άρη.
Δρ. Μπαζιώτη, μεγάλο μέρος της ερευνητικής σας δραστηριότητας αποτελεί η μελέτη μετεωριτών. Γιατί μελετάμε τους μετεωρίτες, τι έχουν να μας αποκαλύψουν;
Ο Ιωάννης Μπαζιώτης είναι διδάκτωρ πετρολογίας-γεωχημείας και πρόκειται να διοριστεί λέκτορας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Οι μετεωρίτες αποτελούν το φυσικό παράθυρο προς το διάστημα. Η φύση, μέσα από ένα μηχανισμό που περιλαμβάνει πολλά και διαφορετικά στάδια, «στέλνει» εξω-γήϊνα κομμάτια πετρώματος με τη μορφή μετεωρίτη, στη Γη. Ένας μετεωρίτης, όπως γίνεται αντιληπτό, δεν είναι τίποτε άλλο από ένα κομμάτι πετρώματος. Είναι εκείνο το πέτρωμα που έχει διαφύγει δύο καταστροφών, μία στην επιφάνεια του ουράνιου σώματος από το οποίο προέρχεται και μία δεύτερη, κατά την πρόσκρουση στην επιφάνεια της Γης.
Όταν ένας πέτρωμα εισέρχεται στην ατμόσφαιρα της Γης, λαμβάνουν χώρα διάφορες διεργασίες, όπως τριβή, υψηλή πίεση, αλλά και χημικές αντιδράσεις με τα περιβάλλοντα αέρια που βοηθούν στο να θερμανθεί, απελευθερώνοντας φως και σχηματίζοντας μία μπάλα φωτιάς, γνωστή και ως μετέωρο. Οι μετεωρίτες έχουν πηγή προέλευσης από το φυσικό δορυφόρο της Γης, τη Σελήνη, τον πλανήτη Άρη, και αστεροειδείς. Σημαντικός αριθμός μετεωριτών όμως ανταποκρίνεται σε υλικό που σχηματίστηκε σε αρχικό στάδιο του ηλιακού μας συστήματος.
Εν κατακλείδι, η πτώση μετεωριτών στη Γη αποτελεί ένα πολύ σημαντικό γεγονός, καθώς περιέχουν πλήθος πληροφοριών που απαντούν σε θεμελιώδη ερωτήματα που σχετίζονται με τα αρχέγονα στάδια σχηματισμού του ηλιακού μας συστήματος, την ηλικία και τη διαδικασία δημιουργίας άλλων πλανητών, ή ακόμα και την ύπαρξη ζωής σε άλλα ουράνια σώματα.
Το άρθρο σας στο περιοδικό Nature αφορά στον μετεωρίτη Tissint. Τι το ιδιαίτερο έχει ο συγκεκριμένος μετεωρίτης;
Καταρχάς θα ήθελα να σας δώσω μερικά εισαγωγικά στοιχεία αυτού του μετεωρίτη. Ο Tissint, έπεσε στη Γη σχετικά πρόσφατα, μόλις στις 18 Ιουλίου 2011, ανατολικά της περιοχής Tissint, στην κοιλάδα Oued Draa στο Morocco. Ο μετεωρίτης καθώς εισήλθε στη γήϊνη ατμόσφαιρα διασπάστηκε σε κομμάτια (Σχ. 1). Η συλλογή πολυάριθμων θραυσμάτων (μερικών έως εκατοντάδων γραμμαρίων το καθένα) πραγματοποιήθηκε από νομάδες περίπου 3 μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του 2011. Τα μεγαλύτερα κομμάτια συλλέχθηκαν από την περιοχή Hmadat Boû Rba’ine και τα μικρότερα (μόλις λίγα γραμμάρια) βρέθηκαν κοντά στα βουνά El Aglâb.
Γιατί είναι ιδιαίτερος ο μετεωρίτης αυτός; Αποτελεί τον πέμπτο μόλις μετεωρίτη με προέλευση τον πλανήτη Άρη, που ο άνθρωπος παρατήρησε κατά την πτώση του και τον συνέλεξε. Ιστορικά αναφέρω ότι οι προηγούμενοι τέσσερις μετεωρίτες που ο άνθρωπος «είδε» κι αμέσως μετά συνέλεξε ήταν οι ακόλουθοι: Chassigny-Γαλλία 1815, Nakhla-Αίγυπτο 1911, Shergotty-Ινδία 1865, ο Zagami-Νιγηρία 1962.
Ο μετεωρίτης Tissint αποτελεί ένα αρκετά φρέσκο πέτρωμα με πολύ μικρό χρόνο παραμονής, έπειτα από την πτώση του, στη Γη. Αποτέλεσμα αυτού είναι η ελάχιστη μόλυνση από το γήϊνο περιβάλλον. Τούτο είναι αρκετά σπάνιο, καθώς συνήθως οι μετεωρίτες συλλέγονται στη Γη, αιώνες ή και χιλιάδες χρόνια έπειτα από την πτώση τους.
Τμήμα πετρώματος από τον μετεωρίτη Tissint. Το βάρος του είναι μερικά μόλις γραμμάρια
Η σημαντικότητα του μετεωρίτη Tissint δε σταματά όμως εκεί. Στα πλαίσια της έρευνας που πραγματοποίησα στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, ως ερευνητής του Πανεπιστημίου του Tennessee (χρηματοδότηση από τη NASA), ανακαλύψαμε εκείνα τα δεδομένα που καθιστούν τον μετεωρίτη Tissint το μοναδικό μέχρι στιγμής πέτρωμα που αποκαλύπτει την ταυτότητα προέλευσής του από έναν τεραστίων διαστάσεων κρατήρα του πλανήτη Άρη.
Η ανακάλυψη βασίζεται στην ανίχνευση όλων εκείνων των σημαντικών ορυκτών που σχηματίζονται σε πολύ υψηλές πιέσεις, κι όλα αυτά βρισκόμενα σε ένα και μοναδικό δείγμα, τον μετεωρίτη Tissint. Το μοναδικό παράδειγμα μετεωρίτη με προέλευση τον πλανήτη Άρη, στο οποίο διατηρούνται ορυκτά πολύ υψηλών πιέσεων οδήγησε στον υπολογισμό των συνθηκών πίεσης και θερμοκρασίας που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια της πρόσκρουσης ενός μεγάλου ουράνιου σώματος στην επιφάνεια του Άρη.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι περισσότεροι μετεωρίτες που προέρχονται από τον πλανήτη Άρη, προέρχονται από κρατήρες διαμέτρου 3 έως 7 χιλιομέτρων. Αυτό αποτελεί το πρώτο σημαντικό σημείο στο οποίο ξεχωρίζει ο μετεωρίτης Tissint. Χρησιμοποιώντας συντηρητικά μοντέλα προσομοίωσης, δείξαμε ότι προέρχεται από ένα Μέγα-κρατήρα μεγέθους περίπου 180 km, ένας κρατήρας εξωπραγματικών διαστάσεων συγκρινόμενος με τους αντίστοιχους που έχουν αποδοθεί για την προέλευση των περισσοτέρων μετεωριτών από τον πλανήτη Άρη.
Ο κρατήρας αυτός δημιουργήθηκε από έναν αστεροειδή, ο οποίος ξεπερνούσε σε μέγεθος τον αντίστοιχο που κατέπεσε στη Γη και στον οποίο αποδίδεται η εξαφάνιση των δεινοσαύρων, πριν από περίπου 65 εκατομμύρια χρόνια. Το μέγεθος ενός τέτοιου Μέγα-γεγονότος γίνεται κατανοητό αν φανταστούμε ότι η ενέργειά του ισοδυναμεί με εκατό τρισεκατομμύρια βόμβες TNT ή δύο εκατομμύρια θερμοπυρημικές βόμβες.
Έχετε προταθεί ως πιθανό μέλος για μια ερευνητική αποστολή στην Ανταρκτική με σκοπό την ανακάλυψη μετεωριτών στο έδαφός της. Εάν επιλεγείτε, θα πρόκειται για μια συναρπαστική εμπειρία αλλά και για μια πρωτιά, αφού κανείς άλλος Έλληνας συνάδελφός σας δεν έχει συμμετάσχει σε μια αποστολή στην Ανταρκτική. Θα φτάνατε λοιπόν μέχρι το Νότιο Πόλο για την έρευνά σας; Τι ακριβώς περιμένετε να βρείτε εκεί;
Πράγματι, αποτελεί κάτι ξεχωριστό και μοναδικό για Έλληνα Γεωλόγο η συμμετοχή στο συγκεκριμένο project, καλούμενο ANSMET (από τις λέξεις Antarctic Search for Meteorites) Project. Το ANSMET project είναι μία ερευνητική προσπάθεια η οποία χρηματοδοτείται από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών της Αμερικής και σκοπό έχει την εύρεση-ανακάλυψη μετεωριτών που έχουν πέσει στην Ανταρκτική.
Η αποστολή αυτή έχει έτος γένεσης το 1976 κι έκτοτε έχουν ανακαλυφθεί περισσότερα από 20000 δείγματα μετεωριτών. Πρακτικά αποτελεί ένα Project σταθμό καθώς η μελέτη αυτών των μετεωριτών έχει δώσει απαντήσεις στις συνθήκες που αρχικά επικράτησαν στο ηλιακό μας σύστημα, όπως επίσης και για τη γεωλογία αστεροειδών. Επίσης, μεταξύ των μετεωριτών περιλαμβάνονται πολλά δείγματα από τον πλανήτη Άρη και τη Σελήνη, και φυσικά όλα αυτά φθάνουν στα χέρια μας χωρίς χρέωση, είναι μία απλόχερη προσφορά της Μητέρας Φύσης.
Κάποιος άνθρωπος εύστοχα θα ρωτούσε γιατί την ΑΝΤΑΡΚΤΙΚΗ; Γιατί όχι κάποιο άλλο μέρος της Γης; Η αιτία δεν είναι η μεγαλύτερη συγκέντρωση μετεωριτών στην Ανταρκτική, αλλά η μεγαλύτερη ευκολία στον εντοπισμό τους. Η Ανταρκτική αποτελεί ίσως την καλύτερη φυσική «παγίδα» μετεωριτών στη Γη. Αυτό οφείλεται καταρχάς στο ότι οι μετεωρίτες πέφτουν σε πάγο κι όχι σε σκληρά πετρώματα, με αποτέλεσμα να υφίστανται μικρότερη ζημιά.
Ένα πέτρωμα όπως ένας μετεωρίτης, διακρίνεται πολύ εύκολα από το ολόλευκο, χιονοσκέπαστο περιβάλλον της Ανταρκτικής. Επιπρόσθετα, στην περιοχή της Ανταρκτικής υφίσταται μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διαδικασία συγκέντρωσης μετεωριτών (Σχ. 1). Επισυνάπτω ένα σκαρίφημα όπου απεικονίζεται η εν λόγω διαδικασία:
Μηχανισμός μεταφοράς και συγκέντρωσης μετεωριτών στην Ανταρκτική
Κατά τη ροή του πάγου, όταν αυτός συναντήσει ένα εμπόδιο όπως ένα πέτρωμα ή βουνό, έχει την τάση προς τα πάνω κίνησης συμπαρασύροντας τους εγκλεισμένους στο εσωτερικό του, μετεωρίτες, προς την επιφάνεια. Σε πολλές περιοχές όπου ο πάγος είναι παγιδευμένος δίπλα σε μια βουνοπλαγιά, και χωρίς να έχει ροή διαφυγής, μειώνεται σιγά-σιγά σε πάχος εξαιτίας της απόξεσης που προκαλείται από την ηλιακή ακτινοβολία και τους καταβατικούς ανέμους. Τελικά, με το πέρας εκατοντάδων ή και χιλιάδων χρόνων, η απομάκρυνση του πάγου αφήνει μια επιφάνεια γεμάτη με «εξωγήινα» αντικείμενα.
Το σημαντικό όμως, τι περιμένω να βρω εκεί; Δείγματα μετεωριτών, κυρίως με προέλευση τον πλανήτη Άρη, καθώς εκεί εστιάζεται το ερευνητικό μου ενδιαφέρον, των οποίων η μελέτη θα δίνει απαντήσεις σε θέματα όπως: 1) συνθήκες που επικράτησαν (πιέσεις και θερμοκρασίες) κατά τη πρόσκρουση αστεροειδούς στην επιφάνεια του πλανήτη Άρη, 2) μέγεθος κρατήρα που δημιουργήθηκε, 3) συνθήκες και ηλικία σχηματισμού του πρωτόλιθου και 4) πετρογενετικές διεργασίες που επικρατούν στο μανδύα του πλανήτη Άρη.
Η τελική απάντηση για το αν έχει φιλοξενηθεί ή υπάρχει ζωή στον πλανήτη Άρη είναι ένας στόχος που κάθε Επιστήμονας έχει στο πίσω μέρος του κεφαλιού του. Πριν όμως απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, πρέπει να φθάσουμε πιο κοντά στη βαθύτερη κατανόηση των διεργασιών που επικρατούν στο εσωτερικό και την ατμόσφαιρα του «κόκκινου» πλανήτη.
Δώσατε πρόσφατα στο Διεθνές Συνέδριο της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας μια ομιλία με τίτλο «Είμαστε μόνοι στο Σύμπαν;». Τι λένε οι μετεωρίτες γι’ αυτό, αλλά και εσείς προσωπικά τι πιστεύετε, είμαστε μόνοι;
Οι μετεωρίτες με προέλευση τον πλανήτη Άρη, που έφθασαν στη Γη και συλλέχθηκαν γρήγορα μετά την πτώση τους είναι αρκετά σπάνιο να βρεθούν. Ένα τέτοιο μοναδικό παράδειγμα αποτελεί ο Tissint, ωστόσο όμως ξεφεύγει από τον κανόνα. Η σημαντικότητα τέτοιων πετρωμάτων έγκειται στο ότι αποτελούν δείγματα που δεν έχουν προλάβει να μολυνθούν από το γήινο περιβάλλον. Στην περίπτωση μη μόλυνσης από το γήινο περιβάλλον, η διείσδυση βακτηρίων στο εσωτερικό του μετεωρίτη συγκεντρώνει μικρές πιθανότητες. Οπότε, η έρευνα για βιολογικά σημάδια με έξω-γήϊνη προέλευση καθίσταται ολοένα και πιο σημαντική.
Η πιθανότητα ανίχνευσης ζωής στον πλανήτη Άρη ήρθε στο προσκήνιο το 1996, με τις έρευνες που διεξήγαγε η επιστημονική ομάδα υπό την αιγίδα του καθηγητή McKay στα πλαίσια μελέτης του μετεωρίτη ALH 84001. Σημειώνω, ότι στα πλαίσια των όσων ανέφερα σχετικά με το ANSMET Project, ο μετεωρίτης ALH 84001 ανακαλύφθηκε στην Ανταρκτική, το 1984. Η ομάδα του πρόσφατα εκλιπόντος (Φεβρουάριος 2013) McKay, ανακάλυψε μικροσκοπικά σφαιρίδια ανθρακικών ορυκτών που περιβάλλονται από σύνθετα οργανικά μόρια πιθανούς βιολογικής προέλευσης.
Επιπλέον, ωοειδούς σχήματος νανο-σωματίδια που σχημάτιζαν αλυσίδες. συμπεριλαμβανομένων κρυστάλλων μαγνητίτη που καθορίζονται από ορισμένους τύπους γήινων βακτηρίων. Στην πράξη, η υπόθεση των συγγραφέων που δεν έλαβε πλήρους αιτιολόγησης, σχετίζεται με τη μορφολογία των μικροσκοπικών κόκκων μαγνητίτη, και οι οποίοι ομοιάζουν με εκείνους που παράγονται από γήινα βακτήρια. Ωστόσο, το ίδιο σχήμα κρυστάλλων (μεταξύ γήινων και εκείνων με προέλευση τον Άρη) δεν υποδεικνύει ίδιο μηχανισμό προέλευσης.
Παρά το ότι οι δομές αυτές προτάθηκαν αρχικά ως νάνο-βακτήρια, η άποψη επικρίθηκε στο μέγιστο βαθμό καθώς τέτοιοι μικρο-οργανισμοί δε μπορούν να σχηματίσουν αυτόνομες μορφές. Ως εκ τούτου, η συζήτηση σχετικά με τον μετεωρίτη ALH 84001 συνεχίζεται χωρίς να διαφαίνεται μία οριστική απάντηση στον ορίζοντα. Κάποιοι αναφέρθηκαν ότι η προσπάθεια του Mckay πυροδότησε μία δημόσια, πολιτική και ερευνητική συζήτηση μέγιστου ενδιαφέροντος για το ενδεχόμενο ύπαρξης ζωής στον Άρη.
Ένα άλλο παράδειγμα προέρχεται από τη μελέτη του νέου μετεωρίτη, Tissint, σχετικά με το αν διαθέτει ενδείξεις για ύπαρξη ζωής. Είναι χαρακτηριστικό ότι αν υπήρχε βιώσιμη μικροβιακή ζωή κάποια εποχή στον Άρη, τότε γιγαντιαίες θύελλες σκόνης θα μετέφεραν ζωντανά κύτταρα, σε άγονες ακόμη και σε αφιλόξενες περιοχές, ίσως σε παρόμοια τοποθεσία με εκείνη από την οποία προέρχεται ο μετεωρίτης Tissint.
Η επιστημονική ομάδα υπό την αιγίδα του καθηγητή Wallis, από το Πανεπιστήμιο του Cardiff ανακάλυψε δισκοειδείς και σφαιροειδείς μορφές, με πολύ μικρό μέγεθος και είναι πλούσιες σε άνθρακα και οξυγόνο (Σχ. 3).
Μία δομή, το «αυγό του Tissint», ανακαλύφθηκε από τον καθηγητή Wallis από το Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ στην Αγγλία. Τα σπασίματα στην επιφάνεια της σφαιρικής αυτής δομής αποτελούν σύμφωνα με τον συγγραφέα μία κοιλότητα που περιείχε άνθρακα και οξυγόνο, συστατικά απαραίτητα για την ανάπτυξη ζωής.
Σύμφωνα με τους ίδιους επιστήμονες, τέτοιες δομές δεν είναι δυνατό να ερμηνευθούν με χρήση μη-βιολογικών όρων. Επιπλέον, πρόσφατη ανακοίνωση στο 44ο Διεθνές Συνέδριο της NASA για τις Πλανητικές Επιστήμες και τη Σελήνη, από την ερευνητική ομάδα του καθηγητή El Goresy, έδειξε την παρουσία οργανικού άνθρακα. Υποστηρίζεται λοιπόν, ότι τελικώς, ο πλανήτης Άρης ίσως να μην αποτελεί ένα «νεκρό» πλανήτη.
Αναφορικά με το ερώτημά σας ως προς την άποψή μου για το αν υφίσταται το ενδεχόμενο παρουσίας ζωής στον κόκκινο πλανήτη. Η παρουσία ζωής σε άλλο πλανήτη πλην της Γης, φαντάζει λιγότερο μακρινή σε σχέση με το απώτερο παρελθόν. Η Επιστημονική κοινότητα με αποστολή νέων διαστημοσυσκευών (π.χ. Curiosity) και οργάνωση αποστολών, βρίσκεται σε συνεχή αναζήτηση εκείνων των στοιχείων που θα αποδείξουν την παρουσία ζωής στον Άρη.
Μόλις πρόσφατα, στις 30 Οκτωβρίου, η NASA έκανε γνωστό, την ύπαρξη του πρώτου πετρώδους πλανήτη, έξω από το ηλιακό μας σύστημα, με μέγεθος παρόμοιο εκείνου της Γης. Τέτοια στοιχεία όπως η πετρώδης φύση, και το μέγεθος, θεωρούνται εξαιρετικά κρίσιμα για την ανάπτυξη και διατήρηση ζωής. Πλέον, έχουμε περάσει από το στάδιο των ευχών, σε εκείνο των σταθερών ενδείξεων που θα αποδείξουν ότι δεν είμαστε μόνοι στο Σύμπαν.
Απαιτείται όμως χρόνος. Προσωπική μου άποψη είναι ότι σε ένα τόσο μεγάλο κι αχανές σύμπαν, ένας τόσο δυναμικός χώρος είναι δύσκολο να έχει ευλογήσει μόνο μία του πλευρά, εκείνη της Γης. Σίγουρα όμως εμείς, ως άνθρωποι, πρέπει να διατηρήσουμε την ευλογία του χώρου παραδίδοντάς τον ακέραιο στους απογόνους μας. Πράγμα που δυστυχώς δεν κάνουμε.
Η συγκεκριμένη περίοδος συνοδεύεται και από μία αναταραχή στο χώρο της Παιδείας και των πανεπιστημίων ειδικότερα. Πώς βρίσκετε τις συνθήκες και τη νοοτροπία για την έρευνα στην Ελλάδα, υπάρχει χώρος για τους νέους ερευνητές;
Η ερώτησή σας σίγουρα βαραίνει τις σκέψεις όλων μας. Ειδικά σήμερα, που η εποχή επιτάσσει να λαμβάνουμε τις σωστότερες αποφάσεις καθώς μειώνονται οι ευκαιρίες. Θυμάμαι, πριν από μία δεκαετία, ίσως και περισσότερο, υπήρχε η αγωνιώδης μανία και προσπάθεια από όλους να καταφέρουν την είσοδό τους σε μία καλή σχολή, ώστε μετά να αποκατασταθούν. Μία νοοτροπία η οποία έχει καλλιεργηθεί όλα τα προηγούμενα χρόνια, στα περισσότερα Ελληνόπουλα. Η γνώμη μου είναι ότι ο άνθρωπος που προσπαθεί, είναι και αυτός που ΣΙΓΟΥΡΑ δε θα χαθεί.
Ο άνθρωπος που θα θέσει στόχους, από την αρχή της προσπάθειάς του, από το Γυμνάσιο ακόμα, σίγουρα δε θα είναι αυτός που ακολουθεί τα βήματα των πολλών. Συνηθίζω να λέω ότι ευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος που κάνει το μεράκι του επάγγελμα. Ακόμα κι αν δεν ακολουθείς το «καλύτερο» επάγγελμα, σκοπός του ανθρώπου είναι η ολοκλήρωση. Όχι η υλική. Ικανοποιώντας τις βασικές ανάγκες, ο άνθρωπος μετά απαιτείται να βρει διεξόδους πνευματικής ισορροπίας.
Γνωρίζοντας ότι η εργασία απορροφά σημαντικό μέρος της ημέρας, δεν μπορεί παρά η απόλυτη ισορροπία να περνά και μέσα από τον εργασιακό βίο. Αν σκέφτεσαι θετικά, προσπαθείς σκληρά, είσαι ερωτευμένος με αυτό το οποίο πρόκειται να κάνεις, ή διαφορετικά, αυτό που έχεις ερωτευθεί, τότε αυτό ν `ακολουθήσεις. Είναι κάτι που θα λειτουργήσει ως δρομοδείκτης που θα σε απορροφήσει προς το δρόμο της επιτυχίας όπως εκείνος βεβαίως την αντιλαμβάνεται. Μόνο τότε θα περιμένουμε τα καλύτερα από ένα λαό που θα του έχει δοθεί η δυνατότητα να αναπτυχθεί έχοντας σωστές βάσεις και γνώσεις.
Επιτρέψτε μου όμως να αναφερθώ στις συνθήκες για έρευνα που υπάρχουν στο χώρο της δικής μου επιστήμης. Είναι πραγματικά πολύ δύσκολες. Φαντάζει αδιανόητο να γίνει παραγωγή, υψηλού επιπέδου, επιστημονική έρευνα χωρίς να μη χρησιμοποιηθεί κάποιο ερευνητικό εργαστήριο του εξωτερικού. Η αιτία; δυστυχώς δεν υπάρχουν κατάλληλες υποδομές και αναλυτικά μηχανήματα στα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα και Ινστιτούτα που θα μπορέσουν να καλύψουν τις ανάγκες που δημιουργούνται για την ικανοποίηση, διεθνών προδιαγραφών, ερευνητικών στόχων. Αυτή είναι μία από τις κρίσιμες διαφορές της Ελλάδας σε σχέση με άλλες, προηγμένες σε ερευνητικό επίπεδο, χώρες.
Πριν από μερικές μέρες είχα μία συζήτηση με τον καθηγητή Taylor όπου τον ρώτησα γιατί σήμερα δημοσιεύονται συνεχώς νέες ανακαλύψεις για τη Σελήνη τη στιγμή κατά την οποία πολλά από τα πετρώματα προέρχονται από τις αποστολές Apollo, δηλαδή 40 χρόνια πριν; Η απάντηση είναι χαρακτηριστική: Γιάννη, τα πετρώματα που δουλεύουμε σήμερα, τα δουλεύαμε πριν από 10 χρόνια, πριν από 20, 30 και 40 χρόνια.
Η διαφορά και οι νέες ανακαλύψεις στηρίζονται στην ύπαρξη σύγχρονων αναλυτικών τεχνικών και μηχανημάτων που φθάνουν σε πολύ υψηλή διακριτική ικανότητα κι έτσι μπορούμε και καταλαβαίνουμε σε βάθος τον μικρόκοσμο. Αυτή λοιπόν η αναλυτική υποδομή είναι που λείπει σήμερα από την Ελλάδα.
Αντίθετα, θέλω να σημειώσω πως το ερευνητικό δυναμικό υπάρχει και θέλει να δουλέψει. Για το τελευταίο, επειδή είμαι γνώστης της κατάστασης μπορώ να σας το εγγυηθώ. Εγώ αντιλαμβάνομαι την κρίση που διέρχεται η χώρα μας σήμερα, αλλά σε Πανεπιστημιακό επίπεδο, υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να προσφέρουν και δεν τους δίνεται η δυνατότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι αδιόριστοι λέκτορες, μεταξύ των οποίων είμαι κι εγώ. Μέχρι τον Σεπτέμβριο είμαστε περίπου 750 αδιόριστοι λέκτορες έτοιμοι να προσφέρουμε στα Ελληνικά Πανεπιστήμια.
Το υπουργείο ανακοίνωσε το διορισμό 420 λεκτόρων, οι οποίο ακόμα αναμένουν το διορισμό τους. Σαφώς οι υπόλοιποι 350 άνθρωποι αναμένουν το νέο κύμα διορισμού. Είναι λοιπόν κάτι που η Πολιτεία πρέπει να κοιτάξει με θέρμη καθώς πολλοί ερευνητές κοιτάζουν την έξοδο προς το εξωτερικό. Στο σημείο αυτό δε θέλω όμως να αδικήσω τις προσπάθειες που γίνονται από την Ελληνική Πολιτεία στον Τομέα της Έρευνας.
Με βάση τις σημερινές δύσκολες συνθήκες, προκηρύσσονται ερευνητικά προγράμματα με στόχο την προώθηση της Αριστείας, και κατανέμονται χρήματα σε διάφορους τομείς. Η διαχείρισή τους γίνεται σε ένα πλαίσιο δύσκολο, και φαίνεται να έχει καλά αποτελέσματα. Εντούτοις, θεωρώ ότι πρέπει να αυξηθεί το ποσοστό κονδυλίων προς διάθεση για ερευνητικούς σκοπούς.
Κατά γενική ομολογία, δε μπορεί μία χώρα, να αναπτυχθεί, χωρίς να έχει επαρκές ερευνητικό δυναμικό. Αυτό είναι που πρέπει να δει η Ελληνική Πολιτεία, και να αποφύγει το λεγόμενο «brain drain», δηλαδή, τη μαζική διαφυγή των Ικανών. Ίσως όταν ανασταλεί το φαινόμενο αυτό, η Ελλάδα να έχει μπει πλέον σε μία πραγματική περίοδο ανάπτυξης. Θα αποφύγω τις ευχές και θα προτείνω τη σκληρή δουλειά προς αυτή την κατεύθυνση, είναι υποχρέωση όλων μας.
Μέρος της ερευνητικής σας δραστηριότητας έχει πραγματοποιηθεί στην Αμερική, με χρηματοδότηση της NASA. Θα μας μιλήσετε λίγο γι' αυτή την εμπειρία;
Η αγάπη και το μεράκι για την Επιστήμη, δε με έφτασαν ποτέ στο σημείο να απαρνηθώ το πάθος μου για τη Γεωλογία παρά το ότι υπήρχαν πάρα πολλές δυσκολίες, κυρίως οικονομικής φύσης, με αποτέλεσμα, παράλληλα με το ερευνητικό μου έργο, να εργάζομαι σε εταιρίες διαφορετικού αντικειμένου. Υπερβολικά σημαντικό ρόλο, και θα ήθελα να το μνημονεύσω αυτό, αποτελεί η γυναίκα μου, Φωτεινή, η οποία με στήριξε και με στηρίζει σε κάθε μου βήμα, όπου κι αν βρίσκομαι, δίνοντάς μου δύναμη και την ευχαριστώ γι`αυτό για την υπομονή που επιδεικνύει.
Μετά την συναισθηματική-συγκινητική παρένθεση, θέλω να προσθέσω πως, η συνεχής ερευνητική προσπάθεια καρποφόρησε, το 2008, όπου δημοσιεύσαμε (μαζί με τον Επιβλέποντα Καθηγητή του διδακτορικού μου κ. Μπόσκο, και τον Prof Paul Asimow Επιστήμονα από το Πανεπιστήμιο Caltech-Los Angeles) τα αποτελέσματα της ερευνητικής δουλειάς σε ένα Κορυφαίο Διεθνές Επιστημονικό περιοδικό, το Journal of Petrology. Αποτελεί ένα εξαιρετικά δύσκολο περιοδικό και κατάκτηση στην καριέρα ενός Γεω-Επιστήμονα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, δεν έχει δημοσιεύσει, ως πρώτο όνομα Έλληνας Γεωλόγος, στο ίδιο περιοδικό, τα τελευταία 30 χρόνια. Την ίδια χρονιά, θα έλεγα ήρθε και η επιβράβευση, λαμβάνοντας το βραβείο Κτενά από την Ακαδημία Αθηνών.
Πώς σχετίζονται όμως τα προηγούμενα με την εμπειρία στην Αμερική; Ερχόμενος στο ερώτημά σας,…Περνώντας τα χρόνια, φθάνοντας στο σήμερα κι έχοντας αδράξει την ευκαιρία που μου δόθηκε, ρώτησα τον Επιστημονικό μου Υπεύθυνο στην Αμερική, διακεκριμένο Επιστήμονα κ. Lawrence Taylor, ποιο ήταν το βασικότερο κριτήριο που έγινα δεκτός στην Αμερική.
Η απάντηση είναι ότι δεν είχε συνεργαστεί με άλλον Έλληνα Επιστήμονα στο παρελθόν και του φάνηκε εξαιρετικά σημαντικό το δείγμα ρομαντισμού, πάθους, εργατικότητας που επέδειξα καθώς επίσης και του σημαντικού επιστημονικού έργου που είχα σε σχετικά μικρή ηλικία. Παράλληλα η δημοσίευση στο Journal of Petrology, ήταν ένα εξαιρετικά σημαντικό κριτήριο για τη λήψη της τελικής του απόφασης.
Συνολικά η εμπειρία συνεργασίας με ανθρώπους όπως ο κ. Lawrence Taylor αποτελεί ευκαιρία ζωής. Θα ήθελα να μνημονεύσω ένα γεγονός που δείχνει έμπρακτα το κύρος και τη δυναμική αυτού του ανθρώπου. Επιτρέψτε μου να σας πω μία πολύ μικρή ιστορία για τον κ. Lawrence Taylor. Ο κ. Lawrence Taylor είναι ένας εξαιρετικά παθιασμένος, με την Επιστήμη, διακεκριμένος Γεωλόγος.
Πηγαίνοντας πίσω στο Δεκέμβριο του 1972, στο Johnson Space Center της NASA, ο κ. Taylor καθοδηγούσε, στα πλαίσια της αποστολής Apollo, τον Jack Schmidt. Βρισκόμενος λοιπόν στο «back-office»της NASA, καθοδηγούσε τον Jack Schmidt, που βρίσκονταν στη Σελήνη, υποδεικνύοντάς του, θέσεις συλλογής πετρωμάτων. Έπειτα από αυτό το γεγονός οι δύο αυτοί άνθρωποι έγιναν και παραμένουν εξαιρετικοί φίλοι.
Στις 29 Ιανουαρίου 2013, ημέρα Τρίτη, η ερευνητική μας ομάδα δημοσίευσε (εγώ ως πρώτο όνομα) μία εξαιρετικά σημαντική εργασία, στο επιστημονικό περιοδικό, του σημαντικότερο οίκου Nature Publishing Group. Η θεματολογία είναι σχετική με τον μετεωρίτη Tissint που προέρχεται από τον πλανήτη Άρη.
Ο Καθηγητής Taylor μου εκμυστηρεύτηκε αργότερα το εξής: «αν δεν ήσουν εσύ την κατάλληλη χρονική στιγμή, στο κατάλληλο σημείο, δεν θα είχαν ανακαλυφθεί όλα όσα ανακαλύφθηκαν». Ακόμα, κι αν υπερβάλει, δεν μπορώ να μη συνεχίσω να προσπαθώ για την Επιστήμη. Η αναγνώριση των προσπαθειών, και μόνο αυτή, από έναν τόσο σημαντικό Επιστήμονα, είναι κάτι που τελικά επιζητά ο άνθρωπος.
Σε γενικές γραμμές βρισκόμενος σε Πανεπιστήμιο της Αμερικής, βιώνεις έναν κόσμο, που είναι υπερβολικά ανοικτός στη συνεργασία. Κάθε εβδομάδα, υπήρχε η συνάντηση της ομάδας εργασίας των διαφόρων project. Μία ημέρα επίσης διατίθεντο στη συνάντηση όλου του εργαστηρίου με σκοπό την ανταλλαγή σκέψεων, ακόμα και για θέματα που δεν άπτονταν του ενδιαφέροντος για το κάθε παριστάμενο μέλος.
Εντούτοις απώτερος σκοπός ήταν η ανταλλαγή απόψεων και σκέψεων, η συνοχή και καλλιέργεια ομαδικού πνεύματος. Αυτές τις αρχές, θα ήθελα με χαρά να τις εφαρμόσω και στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.
Σχετικά και με τη χρηματοδότηση που εξασφαλίσατε από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας και την Ευρωπαϊκή Ένωση, που σκοπεύετε να επικεντρώσετε την έρευνά σας στο προσεχές μέλλον;
Καταρχάς θα ήθελα να ευχαριστήσω τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας για την τιμή που μου έκανε δίδοντάς μου τη δυνατότητα εκπόνησης ενός ερευνητικού προγράμματος για τα επόμενα 3 χρόνια. Η θεματολογία του προγράμματος είναι εξαιρετικά σημαντική καθώς εστιάζει στη μελέτη του εσωτερικού της Γης, και συγκεκριμένα του μανδύα.
Ο μανδύας της Γης είναι μία εξαιρετικά πολύπλοκη περιοχή εξαιτίας των σύνθετων φυσικοχημικών διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό της. Στόχος είναι η απάντηση βασικών ερωτημάτων που έχω θέσει και σχετίζονται με τη δημιουργία εκείνου του υλικού που πηγάζει από τα ηφαίστεια. Η προέλευση αυτού του υλικού έχει τη βάση του στο εσωτερικό της Γης, και δη στο μανδύα, καθώς ο τελευταίος λιώνει και συμβάλει στη τροφοδότηση του ηφαιστείου.
Παράλληλα, ο μανδύας, δεν είναι ένα ομοιογενές υλικό, αλλά αντίθετα είναι αρκετά ετερογενές ως προς τη σύστασή και τα πετρώματα που περιέχει, με αποτέλεσμα η κάθε λιθολογία να συμβάλει με διαφορετικό τρόπο στο λειωμένο υλικό που προανέφερα. Σκοπός τελικά είναι να υπάρξει κατά κάποιο τρόπο πρόγνωση του είδους των τηγμάτων (λειωμένο υλικό) που μπορεί να δώσει μία σύνθετη μανδυακή πηγή.
Στο προσεχές μέλλον ωστόσο, η ερευνητική μου δραστηριότητα επεκτείνεται παράλληλα (όπως προανέφερα) και στο αντικείμενο της μελέτης των μετεωριτών με προέλευση τον πλανήτη Άρη. Μέσα από αυτή τη συνέντευξη θα ήθελα να αποκαλύψω για πρώτη φορά πως έχω ξεκινήσει τη μελέτη (σε συνεργασία με επιστήμονες από το εξωτερικό) ενός μετεωρίτη ο οποίος είναι ο μόνος που έχει καταπέσει σε ελληνικό έδαφος, χωρίς ωστόσο (έως σήμερα) να έχει μελετηθεί από Έλληνα Επιστήμονα. Σύντομα ελπίζω να έχω τη δυνατότητα έκθεσης αυτών των αποτελεσμάτων και στην Ελληνική Επιστημονική Κοινότητα, αλλά και σε ευρύτερο κοινό.
Σημαντικό κομμάτι μελλοντικής μου έρευνας αποτελεί και η μελέτη πετρωμάτων που έχουν σχηματιστεί σε υψηλές και υπέρ-υψηλές πιέσεις στο εσωτερικό της Γης. Υπάρχει ήδη σημαντική δημοσιευμένη δουλειά σε συνεργασία με άλλους ερευνητές σχετικά με την περιοχή της Ροδόπης. Μία περιοχή στην οποία έχουμε βρει πετρώματα που περιέχουν διαμάντια, γεγονός εξαιρετικά σημαντικό για την Επιστήμη της πετρολογίας. Βεβαίως διαμάντια με πολύ μικρό μέγεθος, μόλις που αγγίζουν τα 10 μm, ωστόσο είναι δείκτες που φανερώνουν ότι τα πετρώματα αυτά «ταξίδεψαν» σε βάθη 150 χιλιομέτρων κι επέστρεψαν στη επιφάνεια της Γης.
Παράλληλα, πρόσφατα, ως προσκεκλημένος ομιλητής από το Πανεπιστήμιο National Donh Hwa της Hualien και την Ακαδημία Επιστημών (Academia Sinica) της Taipei (Taiwan), εκκίνησα μία ερευνητική συνεργασία με σκοπό τη μελέτη πετρωμάτων που έχουν σχηματιστεί στην Ανατολική Taiwan (σε μεγάλο βάθος), κι έχουν επιστρέψει στην επιφάνεια της Γης σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.
Είναι μία περιοχής εξαιρετικά αυξημένης σεισμικότητας και οι απαντήσεις που θα δώσουμε αφορούν στη συνολική Γεωδυναμική εξέλιξη που λαμβάνει χώρα μεταξύ του ηφαιστειακού τόξου Luzon και της Κινεζικής ηπειρωτικής πλάκας.
ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΣΚΑΒΕΛΗΣ
