της Κατερίνας Πρωτοσυγγελίδου-Φλατσούση
Το 1996 στην Αστυπάλαια μια ομάδα επιστημόνων, μετά από έρευνες, έφεραν στο φως αρχαιολογικά ευρήματα υψίστης σημασίας και ανυπολόγιστης αξίας.Πρόκειται για το μοναδικό στον κόσμο νεκροταφείο μωρών, που βρίσκεται στη Χώρα της Αστυπάλαιας, σημερινή αλλά και αρχαία πρωτεύουσα του νησιού. Καταλαμβάνει τρία οικόπεδα στην πλαγιά Κυλίνδρα, στην κατωφέρεια του άκτιστου λόφου, ανάμεσα στην αρχαία πόλη και τον άξονα της οχύρωσής της, χωρίς να τοποθετείται στα όρια της γνωστής νεκρόπολης.
Νεκροταφείο μωρών ή ταφικό ιερό;
Πρόκειται για 2.760 ταφές μωρών μέσα σε πήλινα αγγεία – αμφορείς. Ο συγκεκριμένος τρόπος ενταφιασμού ονομάζεται εγχυτρισμός, από τη λέξη χύτρα και συμβολίζει τη μήτρα της μάνας τους. Θεωρείται ο πιο συνηθισμένος τρόπος, στην αρχαιότητα, ταφής νεογέννητων ή μικρών μωρών. Η ταφή του βρέφους «εγχυτρισμός» στις περισσότερες περιπτώσεις γινόταν από κυκλική οπή, που είχε ανοιχτεί στο αγγείο με μαχαίρι ή τρυπάνι και η οποία καλυπτόταν με το ίδιο κομμάτι που είχε αποκοπεί. Πολλά αγγεία είναι υδρίες με διακόσμηση και προέρχονται από Σάμο, Χίο, Θάσο, Κω, Κνίδο, Κλαζομενές, Παλαιστίνη, χωρίς όμως να είχαν φέρει απαραιτήτως και τα μωρά από εκεί. Χρονολογούνται περίπου στην Ύστερη Γεωμετρική Περίοδο (750 π.Χ.) έως και τα ελληνιστικά χρόνια. Τότε εικάζεται ότι έγινε και η αρχή της λειτουργίας του βρεφικού νεκροταφείου.
Οι εγχυτρισμοί ήταν τοποθετημένοι στα βαθύτερα στρώματα μέσα σε λαξευμένους στο βράχο λάκκους. Σε ορισμένα σημεία, επάνω από τις αρχικές ταφές, είχαν τοποθετηθεί κι άλλες σε δύο ή τρία επάλληλα στρώματα, με αποτέλεσμα να προκληθούν φθορές στις προγενέστερες ταφές.
Μέχρι σήμερα οι αρχαιολόγοι έχουν καταγράψει 2.760 εγχυτρισμένα βρέφη και πιστεύουν ότι θα ξεπεράσουν τα 3.500, ενώ προβλέπουν ότι το νεκροταφείο καταλαμβάνει ολόκληρη την πλαγιά.
Είναι πολύ πιθανόν το βρεφικό νεκροταφείο να βρισκόταν σε Ιερό της Αρτέμιδας Λοχίας και της Ειλείθυιας, που ήταν αρχαίες θεότητες – προστάτιδες του τοκετού της γέννησης και της λοχείας, λόγω του ότι ανακαλύφθηκαν δύο επιγραφές προερχόμενες από τον οικισμό της Χώρας και αναφέρονται σ αυτές της θεότητες.
Μελέτες σκελετικού υλικού απέδειξαν ότι τα περισσότερα μωρά, περίπου το 77%, πέθαναν σε διάστημα από 37 έως 42 εβδομάδων, δηλαδή κατά τη στιγμή της γέννησης ή λίγο μετά. Το 9% ήταν έμβρυα και πρόωρα, μεταξύ 24 έως 37 εβδομάδων. Το 14% ήταν βρέφη που έζησαν περί τους έξι μήνες. Βρέθηκαν 2ή 3 περιπτώσεις με δίδυμα και 4 ή 5 παιδιά που έζησαν από 1 έως 3 ετών.
Ο τεράστιος αριθμός εγχυτρισμών, αλλά και η χρονική έκταση του γεγονότος, κατατάσσει την Αστυπάλαια κατά τα αρχαία χρόνια, στους σπουδαίους και στρατηγικής σημασίας κόμβους. Πιθανολογείται μάλιστα ότι εκεί γινόντουσαν οι ταφές των μωρών όλης της Μεσογείου.
Αυτή την αρχαιολογική μοναδικότητα της Αστυπάλαιας, απολαμβάνω εδώ και δέκα συνεχόμενα καλοκαίρια μαζί με την ιδιαίτερη αύρα της και την αίσθηση του πολιτιστικού μας πλούτου, που ωστόσο η πολιτεία μας κωλυσιεργεί να συντηρήσει- χρηματοδοτήσει- κατοχυρώσει- απαλλοτριώσει, με αποτέλεσμα, τα σπάνια αυτά ευρήματα να παραμένουν, άλλα εκτεθειμένα στο έλεος των καιρικών συνθηκών και των κακοπροαίρετων..βλεμμάτων και άλλα να μένουν «φυλαγμένα» σε χαρτοκιβώτια, καφάσια ή πλαστικές σακούλες σε αίθουσα του παλιού σχολείου του νησιού, περιμένοντας τη χρηματοδότηση που έχει ζητηθεί εδώ και 4 χρόνια από το Υπ. Αιγαίου.
Δυστυχώς η περιοχή δεν έχει απαλλοτριωθεί. Έτσι χιλιάδες αγγεία με σκελετούς αρχαίων βρεφών, εκτός αυτών που φυλάσσονται όπως προαναφέρθηκε, βρίσκονται προχειρότατα σκεπασμένα με πλέγματα και φθαρμένους απ το χρόνο μουσαμάδες, στηριγμένους επιπόλαια με πέτρες και που χάσκοντας καμένοι απ τον ήλιο και την αρμύρα, αφήνουν να διακρίνεις αγγεία και οστά αρχαίων βρεφών.
Και σαν να μην έφτανε όλη αυτή η εγκατάλειψη, εκεί γύρω στο καλοκαίρι του 2011, ξεφύτρωσε μια οικοδομή, που γεννά τεράστια ερωτήματα, ακόμη και αν το οικόπεδο είναι εντός σχεδίου πόλεως, ακόμη και αν υπάρχει άδεια ανεγέρσεως οικοδομής. Πώς εκχωρείται, αλήθεια, μια άδεια επάνω σε αρχαίο νεκροταφείο, και μάλιστα το μοναδικό στον κόσμο;
