Η στιγμή της έκρηξης μιας εκ των τορπιλών στην προβλήτα του λιμανιού της Τηνου . Δεξιά διακρίνεται η «Έλλη» | Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού
Ο τορπιλισμός του καταδρομικού «Έλλη» στο λιμάνι της Τήνου, μια ημέρα σαν σήμερα, πριν από 83 χρόνια, έδειξε πως η «φωτιά» του Β' Παγκοσμίου Πολέμου είχε φτάσει στην «αυλή» του σπιτιού μας. Για όλους εκτός από έναν Έλληνα δημοσιογράφο που με το «ρεπορτάζ» του έγραψε ιστορία. Αρνητική.
Παραμονές του Δεκαπενταύστου του 1940, ο διευθυντής της εφημερίδας «Ακρόπολις» φωνάζει στο γραφείο του έναν, τότε, νεαρό αλλά ικανό δημοσιογράφο και του αναθέτει την κάλυψη του εορτασμού των εκδηλώσεων για την Κοίμηση της Θεοτόκου. Ο νεαρός συντάκτης αποδέχεται την αποστολή και σκέφτεται πως είναι μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να πάει με την αγαπημένη του ένα διήμερο σε κάποιο άλλο νησί. Έτσι και αλλιώς, τι μπορεί να πάει στραβά στους εορτασμούς στην Τήνο; Τίποτα! Ό,τι γίνεται κάθε χρόνο...
Το τι ακολούθησε το περιγράφει ο ίδιος. «Μόλις μπήκα στο γραφείο της εφημερίδας», διηγήθηκε, «μετά το ταξίδι του Σαββατοκύριακου στην Τήνο, διαπιστώνω ότι οι συνάδελφοι με έβλεπαν σαν να είχα πέσει από τον ουρανό. Το ίδιο και ο αρχισυντάκτης μου, που, αφού με χτύπησε προστατευτικά στον ώμο, μου είπε: ''Γράφε και δίνε μου αμέσως χειρόγραφα να φύγουν για το τυπογραφείο''. Και πόσο να γράψω σε έκταση, τον ρώτησα. ''Γράφε και όσο πάει'' ήταν η απάντηση. Άρχισα, λοιπόν, να γράφω: ''Με τη συνηθισμένη λαμπρότητα ετελέσθη ο πανηγυρισμός της Παναγίας στην Τήνο. Πλήθη πιστών που είχαν συρρεύσει και δε βρήκαν κατάλυμα, κατέλαβαν την προκυμαία και άλλους υπαίθριους χώρους. Κατά τη λιτάνευσιν της εικόνος, με την καθιερωμένην θρησκευτικήν τάξιν και την συμμετοχήν τιμητικού αγήματος και μουσικής μπάντας, πολλοί πιστοί παρηκολούθησαν ανυπόδητοι και γονυπετείς, εκπληρούντες το τάμα τους. Και κατ’ αυτόν το έτος, ένας κωφάλαλος ωμίλησεν, ενώ άλλοι πάσχοντες ανέμενον το θαύμα''».
Όπως είναι φυσικό τα πράγματα γίνονται ακόμα καλύτερα όταν ο αρχισυντάκτης πήρε στα χέρια του τα πρώτα χειρόγραφα. «Τα πήρε, τα διάβασε όρθιος και ξαφνικά έχασε το χρώμα του, γούρλωσε τα μάτια και φώναξε έξαλλος: Έγιναν λοιπόν και θαύματα, βρε παλιάνθρωπε; Το θαύμα ότι απολύεσαι δεν το είδες;», είχε διηγηθεί ο ίδιος ο δημοσιογράφος που έχασε το θέμα του αιώνα μέσα από τα χέρια του. Η κατάληξη της ιστορίας ήταν να απολυθεί, ωστόσο, στη συνέχεια έκανε πετυχημένη καριέρα ως ανταποκριτής Ελληνικών εφημερίδων στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Πώς φτάσαμε στη φασιστική πρόκληση
Μπορεί ο δημοσιογράφος της ιστορίας αυτής να μην είχε πάρει χαμπάρι για το τι είχε γίνει στην Τήνο, αλλά αυτό που είχε συμβεί έδειξε πως η «φωτιά» του Β' Παγκοσμίου Πολέμου είχε φτάσει στην «αυλή» του σπιτιού μας. Στην πραγματικότητα, πολλούς μήνες πριν το ιστορικό πρωινό της 28ης Οκτωβρίου του 1940, στην Ελλάδα βρισκόταν σε εξέλιξη ένα πολιτικό και οικονομικό θρίλερ. Με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο διαρκώς να φουντώνει όλοι ήξεραν πως αργά ή γρήγορα η «φωτιά» θα φτάσει και στην πόρτα μας.
Ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς, ιδεολογικά ανήκε στον Άξονα και αυτό είναι ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός. «Είπε το “Όχι’” ο μοναδικός Έλληνας που θα μπορούσε να πει το “Ναι”»! Η συγκεκριμένη «αιχμηρή» δήλωση ανήκει στον προπολεμικό κεντρώο πρωθυπουργό και πολλές φορές διατελέσαντα υπουργό, Γεώργιο Καφαντάρη και περιγράφει τη θέση της Ελλάδας. Αδιαμφισβήτητο, επίσης, είναι και το γεγονός πως ο δικτάτορας συνέχισε το έργο (σε ό,τι αφορά την οικονομική εξωτερική πολιτική) των κυβερνήσεων του Βενιζέλου κάτι που κράτησε την Ελλάδα, «δεμένη» στο Βρετανικό άρμα. Επιπλέον, είναι γνωστό πως ο Μεταξάς «διάβασε» καλά την «επόμενη ημέρα» και εκτιμούσε από την αρχή πως Γερμανοί και Ιταλοί, αργά ή γρήγορα θα χάσουν τον πόλεμο.
Όλα τα παραπάνω τα ήξεραν τόσο οι Σύμμαχοι όσο και ο Άξονας. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, ουσιαστικά δε χρειαζόταν καν εκείνο το προσχηματικό τελεσίγραφο του Ιταλού πρέσβη ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου. Όλοι ήξεραν πως η Ελλάδα θα είναι στο πλευρό των Συμμάχων όταν θα μπει στον πόλεμο. Και η ώρα εκείνη δε θ' αργούσε να έρθει. Για τους Ιταλούς η Ελλάδα ήταν ένα εμπόδιο στην πρόθεση που είχαν να κυριαρχήσουν στις θάλασσες της Μεσογείου.
Οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις από την πλευρά τους ετοιμάζονταν πυρετωδώς. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, ο τότε αρχηγός του Στόλου, υποναύαρχος Επαμεινώνδας Καββαδίας εξέφρασε τις έντονες αντιρρήσεις του όταν ζητήθηκε από τη διοικούσα επιτροπή του Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου η αποστολή ενός πολεμικού πλοίου στο νησί ώστε με την παρουσία του να λαμπρύνει τις εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμή της Παναγίας.
Το υπουργείο Ναυτικών απάντησε θετικά και αγνόησε τα όσα έλεγε ο αρχηγός του Στόλου που ζητούσε τη συγκέντρωση όλων των πλοίων στο ναύσταθμο της Σαλαμίνας προκειμένου να προστατευτούν από πιθανό χτύπημα των Ιταλών.
Παραμονές του Δεκαπενταύστου του 1940, ο διευθυντής της εφημερίδας «Ακρόπολις» φωνάζει στο γραφείο του έναν, τότε, νεαρό αλλά ικανό δημοσιογράφο και του αναθέτει την κάλυψη του εορτασμού των εκδηλώσεων για την Κοίμηση της Θεοτόκου. Ο νεαρός συντάκτης αποδέχεται την αποστολή και σκέφτεται πως είναι μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να πάει με την αγαπημένη του ένα διήμερο σε κάποιο άλλο νησί. Έτσι και αλλιώς, τι μπορεί να πάει στραβά στους εορτασμούς στην Τήνο; Τίποτα! Ό,τι γίνεται κάθε χρόνο...
Το τι ακολούθησε το περιγράφει ο ίδιος. «Μόλις μπήκα στο γραφείο της εφημερίδας», διηγήθηκε, «μετά το ταξίδι του Σαββατοκύριακου στην Τήνο, διαπιστώνω ότι οι συνάδελφοι με έβλεπαν σαν να είχα πέσει από τον ουρανό. Το ίδιο και ο αρχισυντάκτης μου, που, αφού με χτύπησε προστατευτικά στον ώμο, μου είπε: ''Γράφε και δίνε μου αμέσως χειρόγραφα να φύγουν για το τυπογραφείο''. Και πόσο να γράψω σε έκταση, τον ρώτησα. ''Γράφε και όσο πάει'' ήταν η απάντηση. Άρχισα, λοιπόν, να γράφω: ''Με τη συνηθισμένη λαμπρότητα ετελέσθη ο πανηγυρισμός της Παναγίας στην Τήνο. Πλήθη πιστών που είχαν συρρεύσει και δε βρήκαν κατάλυμα, κατέλαβαν την προκυμαία και άλλους υπαίθριους χώρους. Κατά τη λιτάνευσιν της εικόνος, με την καθιερωμένην θρησκευτικήν τάξιν και την συμμετοχήν τιμητικού αγήματος και μουσικής μπάντας, πολλοί πιστοί παρηκολούθησαν ανυπόδητοι και γονυπετείς, εκπληρούντες το τάμα τους. Και κατ’ αυτόν το έτος, ένας κωφάλαλος ωμίλησεν, ενώ άλλοι πάσχοντες ανέμενον το θαύμα''».
Όπως είναι φυσικό τα πράγματα γίνονται ακόμα καλύτερα όταν ο αρχισυντάκτης πήρε στα χέρια του τα πρώτα χειρόγραφα. «Τα πήρε, τα διάβασε όρθιος και ξαφνικά έχασε το χρώμα του, γούρλωσε τα μάτια και φώναξε έξαλλος: Έγιναν λοιπόν και θαύματα, βρε παλιάνθρωπε; Το θαύμα ότι απολύεσαι δεν το είδες;», είχε διηγηθεί ο ίδιος ο δημοσιογράφος που έχασε το θέμα του αιώνα μέσα από τα χέρια του. Η κατάληξη της ιστορίας ήταν να απολυθεί, ωστόσο, στη συνέχεια έκανε πετυχημένη καριέρα ως ανταποκριτής Ελληνικών εφημερίδων στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Πώς φτάσαμε στη φασιστική πρόκληση
Μπορεί ο δημοσιογράφος της ιστορίας αυτής να μην είχε πάρει χαμπάρι για το τι είχε γίνει στην Τήνο, αλλά αυτό που είχε συμβεί έδειξε πως η «φωτιά» του Β' Παγκοσμίου Πολέμου είχε φτάσει στην «αυλή» του σπιτιού μας. Στην πραγματικότητα, πολλούς μήνες πριν το ιστορικό πρωινό της 28ης Οκτωβρίου του 1940, στην Ελλάδα βρισκόταν σε εξέλιξη ένα πολιτικό και οικονομικό θρίλερ. Με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο διαρκώς να φουντώνει όλοι ήξεραν πως αργά ή γρήγορα η «φωτιά» θα φτάσει και στην πόρτα μας.
Ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς, ιδεολογικά ανήκε στον Άξονα και αυτό είναι ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός. «Είπε το “Όχι’” ο μοναδικός Έλληνας που θα μπορούσε να πει το “Ναι”»! Η συγκεκριμένη «αιχμηρή» δήλωση ανήκει στον προπολεμικό κεντρώο πρωθυπουργό και πολλές φορές διατελέσαντα υπουργό, Γεώργιο Καφαντάρη και περιγράφει τη θέση της Ελλάδας. Αδιαμφισβήτητο, επίσης, είναι και το γεγονός πως ο δικτάτορας συνέχισε το έργο (σε ό,τι αφορά την οικονομική εξωτερική πολιτική) των κυβερνήσεων του Βενιζέλου κάτι που κράτησε την Ελλάδα, «δεμένη» στο Βρετανικό άρμα. Επιπλέον, είναι γνωστό πως ο Μεταξάς «διάβασε» καλά την «επόμενη ημέρα» και εκτιμούσε από την αρχή πως Γερμανοί και Ιταλοί, αργά ή γρήγορα θα χάσουν τον πόλεμο.
Όλα τα παραπάνω τα ήξεραν τόσο οι Σύμμαχοι όσο και ο Άξονας. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, ουσιαστικά δε χρειαζόταν καν εκείνο το προσχηματικό τελεσίγραφο του Ιταλού πρέσβη ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου. Όλοι ήξεραν πως η Ελλάδα θα είναι στο πλευρό των Συμμάχων όταν θα μπει στον πόλεμο. Και η ώρα εκείνη δε θ' αργούσε να έρθει. Για τους Ιταλούς η Ελλάδα ήταν ένα εμπόδιο στην πρόθεση που είχαν να κυριαρχήσουν στις θάλασσες της Μεσογείου.
Οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις από την πλευρά τους ετοιμάζονταν πυρετωδώς. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, ο τότε αρχηγός του Στόλου, υποναύαρχος Επαμεινώνδας Καββαδίας εξέφρασε τις έντονες αντιρρήσεις του όταν ζητήθηκε από τη διοικούσα επιτροπή του Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου η αποστολή ενός πολεμικού πλοίου στο νησί ώστε με την παρουσία του να λαμπρύνει τις εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμή της Παναγίας.
Το υπουργείο Ναυτικών απάντησε θετικά και αγνόησε τα όσα έλεγε ο αρχηγός του Στόλου που ζητούσε τη συγκέντρωση όλων των πλοίων στο ναύσταθμο της Σαλαμίνας προκειμένου να προστατευτούν από πιθανό χτύπημα των Ιταλών.
Η βύθιση του καταδρομικού «Έλλη»
Περίπου στις 8:30 το πρωί της 15ης Αυγούστου 1940, το κλίμα στην Τήνο ήταν πανηγυρικό. Χιλιάδες κόσμου τόσο στην προκυμαία όσο και κατά μήκος του δρόμου που οδηγεί στο Ναό της Παναγίας περίμεναν τη λιτάνευση της Ιερής εικόνας. Εκείνη την ώρα ακούστηκαν τρεις ισχυρές εκρήξεις. Η πρώτη έπληξε την «Έλλη». Οι άλλες δυο την προκυμαία. Ήταν οι τρεις τορπίλες που εκτόξευσε το ιταλικό υποβρύχιο «Ντελφίνο». Η μία μόνο τορπίλη που βρήκε στόχο, έπληξε καίρια το ελληνικό πολεμικό πλοίο στο μηχανοστάσιο και τις δεξαμενές πετρελαίου. Μία ώρα αργότερα, το «Έλλη» βυθίστηκε. Από την επίθεση του «Ντελφίνο» σκοτώθηκαν ένας υπαξιωματικός και οκτώ ναύτες του «Έλλη», ενώ οι τραυματίες ανήλθαν στους 24. Μία γυναίκα, που βρισκόταν στην παραλία, πέθανε από καρδιακή προσβολή μετά την έκρηξη της δεύτερη τορπίλης στην προκυμαία.
Ο δικτάτορας Μεταξάς, προκειμένου να μην προκαλέσει την Ιταλία, δε δημοσιοποίησε την έκθεση που αποκάλυπτε ότι πίσω από αυτή την άνανδρη επίθεση βρισκόταν το φασιστικό καθεστώς της γειτονικής χώρας. Το έκανε δυο ημέρες μετά την εισβολή του Οκτωβρίου.
Η διαταγή για τον τορπιλισμό της «Έλλης» δόθηκε από την Ιταλό διοικητή των Δωδεκανήσων Τσέζαρε Μαρία Ντε Βέκι, ηγετικό στέλεχος του Φασιστικού Κόμματος της Ιταλίας και πρέπει να ήταν σε γνώση του Ιταλού δικτάτορα Μπενίτο Μουσολίνι. Το υποβρύχιο «Ντελφίνο» με διοικητή τον υποπλοίαρχο Τζουζέπε Αϊκάρντι ξεκίνησε από τη ναυτική βάση στο Παρθένι της Λέρου το βράδυ της 14ης Αυγούστου, με αποστολή να πλήξει εχθρικά πλοία στην Τήνο, τη Σύρο και στη συνέχεια να αποκλείσει τη Διώρυγα της Κορίνθου.
Όταν βρέθηκε στην Τήνο θέλησε να τορπιλίσει τα επιβατικά πλοία «Έλλη» και «Έσπερος», που μετέφεραν προσκυνητές, αλλά οι Ιταλοί τα θεωρούσαν οπλιταγωγά και συνεπώς εχθρικά. Λίγες στιγμές πριν εξαπολύσει την επίθεση, ωστόσο, από το περισκόπιο ο Αϊκάρντι είδε να μπαίνει στο λιμάνι ένα πολεμικό και δεν άφησε την ευκαιρία να πάει χαμένη.
