Βρετανός οικονομολόγος αναλύει: Πόσο έχει ανακάμψει η Ελλάδα από την οικονομική ύφεση;
Ο Σον Ρίτσαρντς είναι ανεξάρτητος οικονομολόγος που ειδικεύεται στη μέτρηση του πληθωρισμού και στη νομισματική οικονομία, σύμβουλος σε συνταξιοδοτικά και επενδυτικά ταμεία και παρατηρητής της Τράπεζας της Αγγλίας.
Στο τελευταίο θέμα στο blog του (Notayesmanseconomics’s Blog), καταπιάστηκε με την Ελλάδα και το κατά πόσο ισχύει για τα χώρα μας η πανηγυρική παρουσίαση του λεγόμενου και success story, σε ότι αφορά την οικονομία της και την ανάπτυξή της μετά τη σκληρή λιτότητα που της επιβλήθηκε.
Χρησιμοποιώντας στατιστικά στοιχεία και αναφορές του διεθνούς Τύπου για την ελληνική οικονομία, ο Ρίτσαρντς υποστηρίζει ότι όχι μόνο δεν έχουμε βγει από την ύφεση, αλλά θα εξακολουθήσουμε να βυθιζόμαστε σε αυτήν!
«Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο η Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται σε ύφεση, αλλά φαίνεται ότι η όποια προοπτική εξόδου από αυτήν, είναι ακόμη πολύ μακριά. Αυτή η δεκαετία φαίνεται πιθανό να τελειώσει με την Ελλάδα να βρίσκεται ακόμα σε οικονομική ‘καχεξία’», εκτιμά πολύ ζοφερά ο Βρετανός οικονομολόγος.
Σε άλλο σημείο της ανάλυσής του σχολιάζει πως η ελληνική οικονομία «γνώρισε κάποια ανάπτυξη, ουσιαστικά επειδή οι πραγματικοί μισθοί έχουν κατασταλεί» και καταλήγει με τη δυσοίωνη πρόβλεψη ότι στην Ελλάδα φαίνεται πως δεν θα μιλάμε πια για τη «χαμένη δεκαετία», αλλά για τις «χαμένες δεκαετίες»…
…
Η ανάλυση του Σον Ρίτσαρντς
Ένα θέμα που με έχει παιδέψει πολύ εδώ και μια δεκαετία είναι η οικονομική ύφεση που επιβλήθηκε στην Ελλάδα.
Για τους νεότερους αναγνώστες, συνοδεύτηκε από ισχυρισμούς επιτυχίας – «σοκ και δέος» σύμφωνα με την Κριστίν Λαγκάρντ που ήταν τότε υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας– και υποτίθεται ότι θα οδηγούσε σε γρήγορη ανάκαμψη της οικονομικής ανάπτυξης στο 2% ετησίως, σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΔΝΤ.
Η πραγματικότητα ήταν ότι η οικονομία κατέρρευσε (πτώση περίπου 10% σε ένα χρόνο) συνδυάζοντας ύφεση και οικονομική «καχεξία» (σ.σ. recession and depression* η ορθότερη οικονομική αναφορά).
Πρόσφατα υπήρχαν και πάλι ισχυρισμοί επιτυχίας, καθώς υπήρχε αυτό το κομμάτι από τον Economist στις 19 Απριλίου.
«Η Ελλάδα είναι μια ευρωπαϊκή ιστορία επιτυχίας».
Ένας αρκετά ασυνήθιστος ισχυρισμός μπορεί να σκεφτεί κανείς και θα χρειαζόταν λίγη υποστήριξη λαμβάνοντας υπόψη το παρελθόν, αλλά στην πραγματικότητα φαίνεται να συνοψίζεται σε αυτό.
«Πέρυσι η Ελλάδα αναπτύχθηκε σχεδόν δύο φορές πιο γρήγορα από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης και προβλέπεται ότι θα είναι πολύ μπροστά της και φέτος … Η Ελλάδα μπορεί πλέον να δανείζεται από τις αγορές με κανονικό τρόπο, πληρώνοντας περιθώριο μικρότερο από δύο μονάδες πάνω από το επιτόκιο της γερμανικής κυβέρνησης, περίπου το ίδιο με αυτό της Ιταλίας».
Α και έγραφαν και αυτό.
«Ωστόσο, κατάφερε να μειώσει την αναλογία χρέους προς ΑΕΠ της Ελλάδας, αν και αυτό οφείλεται κυρίως στις επιπτώσεις του πληθωρισμού, ο οποίος αύξησε τα ονομαστικά έσοδα ταχύτερα από τις ονομαστικές εκροές».
Ίσως οι Έλληνες να μη θεωρούν ότι ο πληθωρισμός 9,3% το 2022 και -σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή- 4,2% φέτος είναι «success story»! Ίσως νιώθουν φτωχότεροι, κάτι που οδηγεί σε αυτό.
«Αλλά ο πρωθυπουργός μπορεί να μην λάβει τα εύσημα για αυτό στις ερχόμενες εκλογές».
Ας προχωρήσουμε από κάτι που κατά καιρούς μοιάζει σαν κολακεία για την ελληνική κυβέρνηση.
«Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, στα 55 του, αλλά δείχνει πολύ νεότερος, πλημμυρίζει από ενέργεια και ικανοποίηση καθώς ανασκοπεί τα τέσσερα χρόνια του στο γραφείο του Έλληνα πρωθυπουργού με μια γρήγορη λίστα επιτευγμάτων και επιτυχιών».
Αντί γι’ αυτά, ας δούμε την κατάσταση με μια άλλη οπτική.
Οικονομική ανάπτυξη
Πρώτον, μπορούμε να χαιρετίσουμε αυτό που είναι για αυτές τις εποχές κάποια αξιοπρεπή ανάπτυξη.
«Τα διαθέσιμα εποχικά διορθωμένα στοιχεία δείχνουν ότι το 4ο τρίμηνο του 2022, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) σε όγκους αυξήθηκε κατά 1,4% σε σύγκριση με το 3ο τρίμηνο του 2022, ενώ σε σύγκριση με το 4ο τρίμηνο του 2021 αυξήθηκε κατά 5,2 %».
Αν και υπάρχει μια ηχώ ενός περασμένου ζητήματος.
«Οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών μειώθηκαν κατά 3,5% σε σύγκριση με το 4ο τρίμηνο του 2021 … Οι εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών αυξήθηκαν κατά 7,5% σε σύγκριση με το 4ο τρίμηνο του 2021».
Αλλά όσο κοιτάμε παραπέρα, βλέπουμε ένα πρόβλημα γιατί αν κοιτάξουμε πίσω στο τρίτο τρίμηνο του 2007, βλέπουμε ότι το ελληνικό τριμηνιαίο ΑΕΠ κορυφώθηκε στα 63,35 δισ. ευρώ.
Ενώ το τελευταίο τρίμηνο του 2022 ήταν 48,74 δισ. Ευρώ. Ή εξακολουθεί να είναι περίπου 23% κάτω από την προηγούμενη κορύφωση, αν χρησιμοποιήσουμε τις τιμές του 2015.
Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο η Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται σε οικονομική «καχεξία», αλλά φαίνεται ότι η όποια προοπτική εξόδου από αυτήν, είναι ακόμη πολύ μακριά.
Αυτή η δεκαετία φαίνεται πιθανό να τελειώσει με την Ελλάδα να βρίσκεται ακόμα σε οικονομική «καχεξία».
Ελληνικός Δανεισμός
Αυτό εμφανίζεται αρκετά συχνά στα μέσα ενημέρωσης και ένα παράδειγμα από την περασμένη εβδομάδα είναι παρακάτω.
«Οι ΗΠΑ έχουν πλέον υψηλότερο πιστωτικό κίνδυνο από το Μεξικό, την Ελλάδα και τη Βραζιλία (@GRDecter)».
Αυτό είναι ένα καρφί στις ΗΠΑ, αλλά στην πορεία υπάρχουν κάποιοι υπονοούμενοι έπαινοι για την Ελλάδα.
Δεν είμαι μεγάλος φαν των CDs spreads ως μέτρο λόγω της μη ρευστότητάς τους. Ας στραφούμε λοιπόν στις αποδόσεις των ομολόγων όπου η Ελλάδα συγκρίθηκε με την Ιταλία από τον Economist.
Αν μείνουμε στο παράδειγμα των ΗΠΑ τότε στο 4,02% έναντι 3,63% έχει υψηλότερη απόδοση δεκαετίας, αλλά όχι πολύ. Στην πραγματικότητα είναι πολύ κοντά στο Ηνωμένο Βασίλειο που μόλις σημείωσε 4%.
Αλλά υπάρχει μια τεράστια προειδοποίηση σε αυτό που ξεχνιέται συχνά.
«Ελληνικός δανειακός μηχανισμός (διμερή δάνεια και ΔΝΤ, 2010-2011)
Πρόγραμμα EFSF (σ.σ. Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας) και ΔΝΤ (2012-2015)
Πρόγραμμα ESM (2015-2018)
Δανειστές:
EFSF: 141,8 δισεκατομμύρια ευρώ.
ESM: 61,9 δισεκατομμύρια ευρώ.
Χώρες της Ευρωζώνης (στο πλαίσιο του GLF): 52,9 δισεκατομμύρια ευρώ.
Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (32,1 δισ. ευρώ)».
Νομίζω ότι το ΔΝΤ αποπληρώθηκε και το δάνειο του EFSF μειώθηκε λίγο.
«Σε αυτό το πρόγραμμα, το EFSF εκταμίευσε συνολικά 141,8 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 130,9 ευρώ είναι εκκρεμή».
Ωστόσο, μεγάλο μέρος του χρέους της Ελλάδας καταλήφθηκε από την Ευρωζώνη μέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας και πετάχτηκε σαν τενεκεδάκι στη δεκαετία του 2030.
Τώρα, με τη συνεχιζόμενη οικονομική «καχεξία», το τενεκεδάκι μπορεί να χρειαστεί να πεταχτεί και στη δεκαετία του 2040, αλλά το βασικό μου σημείο είναι ότι τόσο πολύ ελληνικό χρέος δεν είναι στο χέρι του και στην περίπτωση του ESM κλειδωμένο σε απόδοση περίπου 1%, δηλαδή, πρέπει να εκδίδει λιγότερο σε σύγκριση με άλλα.
Συνήθως οι χώρες εκδίδουν πολλά χρέη απλώς για να αντικαταστήσουν τα ομόλογα που λήγουν. Αν το θέσουμε αλλιώς, σημαίνει αυτό.
«Η χώρα είναι επίσης σχετικά λιγότερο εκτεθειμένη σε υψηλότερο περιφερειακό κόστος δανεισμού, καθώς η μέση διάρκεια του χρέους της είναι 20 χρόνια, σε σύγκριση με επτά χρόνια για τη μέση προηγμένη οικονομία (Financial Times)».
Α, και παραλίγο να ξεχάσω ότι η ΕΚΤ αγόρασε λίγο λιγότερο από 38 δισεκατομμύρια ευρώ ελληνικού χρέους, στο πλαίσιο του προγράμματος PEPP της.
Επομένως, η απόδοση των ελληνικών ομολόγων θα πρέπει να έρχεται με έναν αστερίσκο.
Πληθωρισμός
Αυτό συνδέεται με το θέμα των ομολόγων.
«Το ελληνικό ονομαστικό ΑΕΠ έχει πλέον αυξηθεί πάνω από 25 τοις εκατό τα τελευταία δύο χρόνια. Το ονομαστικό χρέος τους έχει αυξηθεί μόλις 4 τοις εκατό», είπε ο Τζέφρι. «Μια περαιτέρω μεγάλη βελτίωση [στον λόγο χρέους προς ΑΕΠ] είναι πιθανή φέτος, φέρνοντας σύντομα μια αναβάθμιση στην επενδυτική βαθμίδα» ( Financial Times)».
Βλέπω αρκετά από αυτό που είναι παραπλανητικό σε κάποιο βαθμό. Αυτό, είναι ότι ενώ όσον αφορά το χρέος που χρησιμοποιεί το ονομαστικό και όχι το πραγματικό ΑΕΠ έχει νόημα, επειδή το μεγαλύτερο μέρος του χρέους είναι ονομαστικό (σταθερό κουπόνι).
Για τον απλό εργαζόμενο και τον καταναλωτή, αυτοί θα αισθάνονται το «τσίμπημα», καθώς μεγάλο μέρος αυτού, είναι οι αριθμοί πληθωρισμού που εξετάσαμε νωρίτερα.
Επομένως, για αυτούς, οι αριθμοί του πραγματικού ΑΕΠ έχουν μεγαλύτερη σημασία και όπως είδαμε, υπήρξαν κάποιες, αλλά καμία σαν την ονομαστική αλλαγή.
Μισθοί
Την κατάσταση εδώ συνόψισαν οι Financial Times.
«Τα επώδυνα μέτρα λιτότητας έχουν αφήσει το στίγμα τους σε μια χώρα που έχει τώρα ένα από τα υψηλότερα ποσοστά σχετικής φτώχειας στην ΕΕ. Στα 832 ευρώ το μήνα, ο κατώτατος μισθός της χώρας είναι 30 ευρώ χαμηλότερος από ό,τι ήταν το 2010. Σε πραγματικούς όρους, ο μέσος μισθός είναι περίπου ένα τέταρτο μικρότερος από αυτόν που ήταν πριν από 12 χρόνια».
Εν κατακλείδι
Αυτό που έχουμε, είναι μια οικονομία που γνώρισε κάποια ανάπτυξη, ουσιαστικά επειδή οι πραγματικοί μισθοί έχουν περιοριστεί. Αυτό θέτει μια διαφορετική τροπή στην περίοδο της αύξησης των εξαγωγών, καθώς θα έχει ασκήσει επίσης καθοδική πίεση στους μισθούς σε άλλες χώρες.
Είναι αυτό που μετράει ως «success story» αυτές τις μέρες;
Αυτό δεν είναι για μένα, καθώς μια πιο ρεαλιστική άποψη χαιρετίζει την πρόσφατη οικονομική ανάπτυξη, αλλά συνειδητοποιεί αν κοιτάξετε τη συνεχιζόμενη οικονομική ύφεση και τις περικοπές πραγματικών μισθών, ότι υπάρχουν στοιχεία αυτού που ονομάζεται «Η Χαμένη Δεκαετία» στην Ιαπωνία*, με τη διαφορά να είναι μεγαλύτεροι αριθμοί.
Επίσης, φαίνεται ότι όπως και στην Ιαπωνία, «Η Χαμένη δεκαετία» θα γίνει «Οι Χαμένες Δεκαετίες».
* Η ύφεση (recession) είναι μια καθοδική τάση στην οικονομία που μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή και την απασχόληση και να οδηγήσει σε χαμηλότερο εισόδημα και δαπάνες των νοικοκυριών. Οι επιπτώσεις της οικονομικής «καχεξίας» (depression) είναι πολύ πιο σοβαρές, χαρακτηρίζονται από εκτεταμένη ανεργία και μεγάλες παύσεις στην οικονομική δραστηριότητα. Οι υφέσεις μπορεί επίσης να είναι πιο εντοπισμένες, ενώ η καχεξία μπορεί να έχει παγκόσμια εμβέλεια.
* Η «χαμένη δεκαετία» χρησιμοποιείται συνήθως για να περιγράψει τη δεκαετία του 1990 στην Ιαπωνία, μια περίοδο οικονομικής στασιμότητας που έγινε μια από τις πιο μακροχρόνιες οικονομικές κρίσεις στην καταγεγραμμένη ιστορία. Οι μεταγενέστερες δεκαετίες περιλαμβάνονται επίσης σε κάποιους ορισμούς, με την περίοδο 1991-2011 (ή ακόμα και 1991-2021) μερικές φορές να αναφέρεται και ως «οι χαμένες δεκαετίες» της Ιαπωνίας.
