Η δράση των ομάδων άσκησης πίεσης (lobbying) στους κόλπους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ήρθε θορυβωδώς ξανά στο προσκήνιο μέσω του σκανδάλου διαφθοράς με πρωταγωνιστή το Κατάρ και εμπλοκή της ελληνίδας ευρωβουλευτή Εύας Καϊλή.
Το «ενδεχομένως μεγαλύτερο σκάνδαλο που έχει υπάρξει ποτέ» στο Ευρωκοινοβούλιο, σύμφωνα με τα λόγια της καθηγήτριας ευρωπαϊκού δικαίου και νομοθετικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Ανατολικής Φινλανδίας Emilia Korkea-aho, η οποία μίλησε στο Euronews, οδηγούν σε εκκλήσεις για μεταρρύθμιση των κανόνων και προϋποθέσεων υπό τις οποίες επιτρέπεται η άσκηση πίεσης από τους 12.453 λομπίστες που δραστηριοποιούνται σήμερα στο Ευρωκοινοβούλιο, διαχειριζόμενοι προϋπολογισμό ύψους 1,8 δισ. ευρώ.
Κατάδυση στον κόσμο του lobbying
Τι είναι όμως και πώς ασκείται το lobbying; Σύμφωνα με το Euronews, από την ΕΕ ορίζεται ως «το σύνολο των δραστηριοτήτων που διεξάγονται με στόχο τον άμεσο ή έμμεσο επηρεασμό της διαμόρφωσης ή της εφαρμογής της πολιτικής των και των διαδικασιών λήψης αποφάσεων των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, ανεξαρτήτως του τρόπου διεξαγωγής τους και το κανάλι ή το μέσο επικοινωνίας που χρησιμοποιείται».
Το μπλοκ διαθέτει κανόνες που διέπουν το lobbying στα θεσμικά του όργανα, με πυρήνα το λεγόμενο μητρώο διαφάνειας, μια δημόσια βάση δεδομένων που περιέχει επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με όσους συμμετέχουν ενεργά σε δραστηριότητες που αποσκοπούν στον επηρεασμό των πολιτικών της ΕΕ.
Η βάση δεδομένων αριθμεί σήμερα περισσότερους από 12.400 εγγεγραμμένους. Περίπου οι μισοί είναι εσωτερικοί λομπίστες – αυτοί που εργάζονται για εταιρείες και ομίλους – ή άτομα που εκπροσωπούν εμπορικές ή επαγγελματικές ενώσεις, συμπεριλαμβανομένων των συνδικάτων. Άλλοι 3.400 από αυτούς εκπροσωπούν μη κυβερνητικές οργανώσεις.
Οι άλλες κύριες κατηγορίες περιλαμβάνουν συμβούλους, ερευνητικά ιδρύματα, οργανώσεις που εκπροσωπούν εκκλησίες και θρησκευτικές κοινότητες και όσους εκπροσωπούν τοπικές, περιφερειακές ή δημοτικές αρχές.
Σημειώνεται ότι από την υποχρεωτική εγγραφή στο μητρώο εξαιρούνται αξιωματούχοι τρίτων χωρών. Έτσι, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο Euronews η Korkea-aho, «αν η πρεσβεία των ΗΠΑ ασκεί lobbying στην ΕΕ, (οι λομπίστες) δεν χρειάζεται να εγγραφούν (στο μητρώο). Ωστόσο, εάν οι τρίτες χώρες εκπροσωπούνται από νομικά πρόσωπα, γραφεία ή δίκτυα χωρίς διπλωματικό καθεστώς ή εκπροσωπούνται από μεσάζοντα, η εκπροσώπηση αυτή πρέπει να καταχωρηθεί. Έτσι, εάν οι τρίτες χώρες προσλαμβάνουν έναν σύμβουλο στην ΕΕ, ο εν λόγω σύμβουλος πρέπει να καταχωρίσει τον πελάτη του από την τρίτη χώρα», πρόσθεσε.
Οι (άνισοι) κανόνες
Οι συναντήσεις μεταξύ υπαλλήλων της ΕΕ και των καταχωρημένων στο σχετικό μητρώο λομπιστών πρέπει να καταγράφονται, αλλά δεν τηρούν όλοι οι υπάλληλοι της ΕΕ το ίδιο πρωτόκολλο για την καταγραφή των συναντήσεων.
«Οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι της Επιτροπής τηρούν ημερολόγια συναντήσεων στα οποία καταγράφουν τις συναντήσεις με λομπίστες. Οι ευρωβουλευτές έχουν γενικά αντιταχθεί στην καταγραφή των συναντήσεών τους. Υπάρχει τώρα ένας κανόνας σύμφωνα με τον οποίο, για παράδειγμα, οι εισηγητές στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρέπει να καταγράφουν τις συναντήσεις τους με λομπίστες, αλλά ο κανόνας αυτός εφαρμόζεται πολύ άνισα», δήλωσε η Korkea-aho.
Υπάρχουν και άλλοι κανόνες που ποικίλλουν ανάλογα με τα θεσμικά όργανα.
Το προσωπικό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δεν μπορεί να δέχεται δώρα από τρίτους χωρίς προηγούμενη άδεια, εκτός εάν η αξία του δώρου είναι μικρότερη από 100 ευρώ ή 300 ευρώ κατά τη διάρκεια ενός έτους. Για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο κανόνας είναι ότι το προσωπικό της δεν μπορεί να δέχεται δώρα από τρίτους χωρίς προηγούμενη άδεια, εκτός εάν η αξία του δώρου είναι κάτω από 50 ευρώ και δεν πραγματοποιούνται δωρεές σε τακτική βάση.
Υπάρχουν επίσης κανόνες σχετικά με τις θέσεις εργασίας που μπορούν να αναλάβουν οι ευρωβουλευτές αμέσως μετά την αποχώρησή τους από το αξίωμα, μέσω της λεγόμενης «περιόδου αναστολής» που είναι απαραίτητη για την ανάληψη ορισμένων δραστηριοτήτων, ιδίως του lobbying.
Και είναι ακριβώς αυτή η περίοδος αναστολής που είχε βρεθεί στο επίκεντρο ενός άλλου σκανδάλου.
Το 2015, η πρώην Επίτροπος Ανταγωνισμού Neelie Kroes προσπάθησε να πιέσει την ολλανδική κυβέρνηση ώστε η αστυνομία να «αποσυρθεί» από την έρευνα για το γραφείο της Uber στο Άμστερνταμ, σύμφωνα με έγγραφα που διέρρευσαν και είναι γνωστά ως Uber Files.
Εκείνη την εποχή η Kroes είχε πρόσφατα αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και βρισκόταν μόλις λίγους μήνες μετά τη λήξη της 18μηνης περιόδου αναστολής της. Η Επιτροπή είχε απορρίψει το αίτημά της για άδεια να αναλάβει μια καλά αμειβόμενη θέση στο συμβουλευτικό συμβούλιο της Uber.
«Πολλά παραθυράκια»
Για τον Alberto Alemanno, καθηγητή του δικαίου της ΕΕ στο HEC Paris ο οποίος μίλησε επίσης στο Euronews, αν και το σύστημα δεοντολογίας και ακεραιότητας της ΕΕ είναι «αρκετά εξελιγμένο, αρκετά προηγμένο», στην πραγματικότητα έχει «πολλά κενά», ιδίως στην περίπτωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
«Είναι το μόνο θεσμικό όργανο που δεν έχει ουσιαστικά κανέναν κανόνα που να επιβάλλεται στους εκπροσώπους του, (καθώς) και πολύ αδύναμη επιβολή αυτών των κανόνων δεοντολογίας. Ουσιαστικά το ένα τέταρτο των παράλληλων εργασιών των εκπροσώπων μας εκτίθεται σε σύγκρουση συμφερόντων σε καθημερινή βάση. Και αυτό επηρεάζει όχι μόνο την εικόνα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αλλά και την παλαιά διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και επηρεάζει επίσης το ίδιο το συμφέρον της Ένωσης σε μια εποχή πρωτοφανούς γεωπολιτικής αναδιάταξης».
Για τον Alberto Alemanno, καθηγητή του δικαίου της ΕΕ στο HEC Paris ο οποίος μίλησε επίσης στο Euronews, αν και το σύστημα δεοντολογίας και ακεραιότητας της ΕΕ είναι «αρκετά εξελιγμένο, αρκετά προηγμένο», στην πραγματικότητα έχει «πολλά κενά», ιδίως στην περίπτωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
«Είναι το μόνο θεσμικό όργανο που δεν έχει ουσιαστικά κανέναν κανόνα που να επιβάλλεται στους εκπροσώπους του, (καθώς) και πολύ αδύναμη επιβολή αυτών των κανόνων δεοντολογίας. Ουσιαστικά το ένα τέταρτο των παράλληλων εργασιών των εκπροσώπων μας εκτίθεται σε σύγκρουση συμφερόντων σε καθημερινή βάση. Και αυτό επηρεάζει όχι μόνο την εικόνα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αλλά και την παλαιά διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και επηρεάζει επίσης το ίδιο το συμφέρον της Ένωσης σε μια εποχή πρωτοφανούς γεωπολιτικής αναδιάταξης».
Η πρόταση της Κομισιόν και η δήλωση της φον ντερ Λάιεν
Οι προσπάθειες για την αύξηση της διαφάνειας σε επίπεδο ΕΕ βρίσκονται σε εξέλιξη.
Η Επιτροπή έχει προτείνει τη δημιουργία ενός νέου ανεξάρτητου φορέα δεοντολογίας της ΕΕ, ο οποίος θα διερευνά όλα αυτά τα θέματα σε όλα τα διάφορα θεσμικά όργανα και οργανισμούς, αλλά και θα εναρμονίζει τους κανόνες μεταξύ τους. Την πρόταση αυτή επανέφερε τη Δευτέρα η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η οποία δήλωσε ότι οι Βρυξέλλες πρέπει να δημιουργήσουν ένα όργανο για την τήρηση των κανόνων ακεραιότητας και δεοντολογίας σε όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.
Η φον ντερ Λάιεν δήλωσε ότι το σκάνδαλο διαφθοράς στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο που αφορά ισχυρισμούς ότι η διοργανώτρια χώρα του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου προσπαθεί να εξαγοράσει επιρροή στο Ευρωκοινοβούλιο είναι «ύψιστης σημασίας», και θέτει υπό αμφισβήτηση την εμπιστοσύνη των πολιτών στην ίδια την ΕΕ.
Η ίδια σημείωσε ότι υπάρχει ήδη ένα παρατηρητήριο που επιβλέπει θέματα διαφάνειας και ανεξαρτησίας στην Επιτροπή, αλλά ότι επιθυμεί να δει να ισχύουν «οι ίδιοι κανόνες σε όλα τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα», συμπεριλαμβανομένου του Κοινοβουλίου.
Τα σχόλιά της ήρθαν καθώς κορυφαίοι υπουργοί από όλο το μπλοκ δήλωσαν ότι το σκάνδαλο εγείρει ερωτήματα σχετικά με την αξιοπιστία της ΕΕ και απαίτησαν πλήρη έρευνα για τη φερόμενη χρηματοδότηση από το Κατάρ. «Είναι ζήτημα εμπιστοσύνης των ανθρώπων στους θεσμούς μας, και αυτή η εμπιστοσύνη χρειάζεται τα υψηλότερα πρότυπα ανεξαρτησίας και ακεραιότητας», δήλωσε η φον ντερ Λάιεν.
Οι προσπάθειες για την αύξηση της διαφάνειας σε επίπεδο ΕΕ βρίσκονται σε εξέλιξη.
Η Επιτροπή έχει προτείνει τη δημιουργία ενός νέου ανεξάρτητου φορέα δεοντολογίας της ΕΕ, ο οποίος θα διερευνά όλα αυτά τα θέματα σε όλα τα διάφορα θεσμικά όργανα και οργανισμούς, αλλά και θα εναρμονίζει τους κανόνες μεταξύ τους. Την πρόταση αυτή επανέφερε τη Δευτέρα η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η οποία δήλωσε ότι οι Βρυξέλλες πρέπει να δημιουργήσουν ένα όργανο για την τήρηση των κανόνων ακεραιότητας και δεοντολογίας σε όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.
Η φον ντερ Λάιεν δήλωσε ότι το σκάνδαλο διαφθοράς στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο που αφορά ισχυρισμούς ότι η διοργανώτρια χώρα του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου προσπαθεί να εξαγοράσει επιρροή στο Ευρωκοινοβούλιο είναι «ύψιστης σημασίας», και θέτει υπό αμφισβήτηση την εμπιστοσύνη των πολιτών στην ίδια την ΕΕ.
Η ίδια σημείωσε ότι υπάρχει ήδη ένα παρατηρητήριο που επιβλέπει θέματα διαφάνειας και ανεξαρτησίας στην Επιτροπή, αλλά ότι επιθυμεί να δει να ισχύουν «οι ίδιοι κανόνες σε όλα τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα», συμπεριλαμβανομένου του Κοινοβουλίου.
Τα σχόλιά της ήρθαν καθώς κορυφαίοι υπουργοί από όλο το μπλοκ δήλωσαν ότι το σκάνδαλο εγείρει ερωτήματα σχετικά με την αξιοπιστία της ΕΕ και απαίτησαν πλήρη έρευνα για τη φερόμενη χρηματοδότηση από το Κατάρ. «Είναι ζήτημα εμπιστοσύνης των ανθρώπων στους θεσμούς μας, και αυτή η εμπιστοσύνη χρειάζεται τα υψηλότερα πρότυπα ανεξαρτησίας και ακεραιότητας», δήλωσε η φον ντερ Λάιεν.
