Του Παναγιώτη Μήλα
Η Κυριακή 3 Δεκεμβρίου 1944 ήταν μια μέρα που κανείς δεν θα ήθελε να θυμάται. Ήταν η μέρα που η Αθήνα άρχισε να ματώνει από τη δράση των «συμμάχων». Το πατρικό μου σπίτι, στη Πλατεία Κυνοσάργους 1Β, στη γωνία με την Κ. Νικολάου, στον Νέο Κόσμο, ακριβώς πίσω από τον Ιερό Ναό του Αγίου Παντελεήμονα Ιλισού..
Ένα σπίτι που θύμιζε την παλιά ελληνική ταινία «Οι κυρίες της αυλής». Μια αυλή σε σχήμα «Τ» και γύρω γύρω δωμάτια, δωματιάκια, σκάλες, σκαλίτσες, ταράτσα, ταρατσούλα και ένα μεγάλο υπόγειο. Κάτι που ενώ δεν ήταν, θύμιζε πολυκατοικία. Εκεί έμεναν τέσσερις οικογένειες: Η μητέρα μου, οι δύο αδελφές της και η Οικογένεια Αναλυτή. Ο κύριος Μάκης, η κυρία Νίνα, η Κάκια, η Βίκυ και ο νεογέννητος Σπύρος…
Εκείνη την Κυριακή οι Βρετανοί «σύμμαχοι» για να πάρουν τον αέρα από το ξεκίνημα της …φιλικής τους συμπαράστασης άρχισαν – με την ασφάλεια της απόστασης – να χτυπούν κάθε τι που βρισκόταν σε κίνηση.
Για να το πετύχουν αυτό είχαν τοποθετήσει στην Ακρόπολη το «κανονάκι», που αποδείχθηκε περίφημο για τη φονική του δράση.
Η πρώτη οβίδα έπεσε κάτω από το παράθυρο της οδού Κ. Νικολάου και ακριβώς πάνω από το διαμέρισμα των Αναλυτήδων.
Τούβλα, πέτρες, χώματα και μαδέρια σε ένα σωρό γέμισαν το βραχώδες κατηφορικό δρομάκι.
Η κυρία Νίνα μόνη στο σπίτι με τα παιδιά, τα πήρε αμέσως και τα πήγε στο υπόγειο της «Πολυκατοικίας», που σας είπα προηγουμένως. Εκεί ήταν το εργαστήριο του επιπλοποιού πατέρα μου. Στο υπόγειο αυτό συγκεντρώθηκαν οι γιαγιάδες και τα γυναικόπαιδα.
Τότε έπεσε και η δεύτερη οβίδα. Αυτή δεν έπεσε επάνω στο σπίτι αλλά στη «ρίζα» του κτιρίου. Ευτυχώς το βραχώδες του εδάφους κράτησε όρθιο το σπίτι, αν και το εσωτερικό του θύμιζε σεισμό.
Όταν οι δικοί μας και οι Αναλυτήδες κατάλαβαν με ποιο τρόπο χτυπούν οι Βρετανοί, έφευγαν και γύριζαν από τη δουλειά τους στο σπίτι έρποντας, με το γνωστό «περπάτημα της γάτας».
Προορισμός τους ήταν αποκλειστικά το ασφαλές υπόγειο το οποίο και στα χρόνια της Κατοχής, και στα χρόνια των …συμμάχων είχε μετατραπεί σε καταφύγιο.
Έτσι η Νίνα Αναλυτή εκείνη την πρώτη ημέρα με την αστραπιαία αντίδρασή της – και πριν πέσει η δεύτερη οβίδα – κατάφερε να σώσει τις κόρες και τον γιο της.
Το μοναδικό παράθυρο και το μεγάλο δωμάτιο του σπιτιού της οικογένειας του Πέτρου Σίμου, ακριβώς κάτω από την ταράτσα, διαλύθηκε.
Κάτω από το φόβο νέων βολών, εύστοχων αυτή τη φορά, οι τέσσερις οικογένειες πέρασαν τις 33 ημέρες των Δεκεμβριανών μέσα στο σωτήριο υπόγειο.
***
Αυτή τη φωτογραφία είναι τραβηγμένη το Πάσχα του 1951 (29 Απριλίου). Την αναρτώ μόνο για να δούμε κάποιες από τις πληγές των Δεκεμβριανών του 1944. Πληγές και στους τοίχους του σπιτιού αλλά κυρίως πληγές στην ψυχή μας. Πέντε πλατιά χαμόγελα και ένα προβληματισμένο βλέμμα.
Οι ξαδέλφες μου Νίτσα Σίμου (αριστερά) και Πόλα (δεξιά). Ο συνομήλικος ξάδελφός μου Αργύρης Συμιγδαλάς και η μεγαλύτερη γειτονοπούλα, η Ανθούλα, με τις ξανθιές κοτσίδες. Τα πέντε ανυπόκριτα χαμόγελα.
Πίσω η Αντωνία, πολύ μεγαλύτερη και γι’ αυτό με βλέμμα γεμάτο προβληματισμό.
Στη φωτογραφία δεξιά φαίνεται το καμπαναριό του ιερού ναού του Αγίου Παντελεήμονα Ιλισού, επί της Καλλιρρόης.
Μπροστά από το καμπαναριό η οδός Πετμεζά που οδηγεί –και σήμερα– κατευθείαν στο Ηρώδειο.
Από την οδό Βεΐκου, στο Κουκάκι και πάνω, η Πετμεζά μετονομάζεται σε Μισαραλιώτου.
Στη φωτογραφία και πάλι δεξιά φαίνεται καθαρά το χτυπημένο στηθαίο της ταράτσας του σπιτιού, στην οδό Κυνοσάργους 1Β. Το περίφημο «κανονάκι» των Βρετανών είχε σημαδέψει και το επάνω μέρος του σπιτιού, το οποίο στέγαζε τις τέσσερις οικογένειες και γι’ αυτό το λέγαμε «Πολυκατοικία».
***
Το «κανονάκι» ήταν ένα φορητό δυνατό όπλο και χτυπούσε καθετί που βρισκόταν σε κίνηση. Ήταν τοποθετημένο στο βράχο της Ακρόπολης, δίπλα από το παλιό μουσείο και μπροστά από τον ιστό της σημαίας. Από τη συγκεκριμένη θέση οι Βρετανοί «σύμμαχοι» είχαν πλήρη εποπτεία του χώρου προς την πλευρά του Παγκρατίου, του Μετς και του Νέου Κόσμου. Οτιδήποτε έβλεπαν να κινείται το σημάδευαν (δεύτερη φωτογραφία) και το χτυπούσαν.
Το κεντρικό πεδίο δράσης αυτής της θλιβερής περιόδου, ήταν η περιοχή του Μακρυγιάννη, εκεί που ήταν τότε το Σύνταγμα Χωροφυλακής και όπου σήμερα υπάρχει και το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Εκεί είχαν γίνει πολύ σκληρές μάχες μεταξύ των χωροφυλάκων και των Βρετανών από τη μια μεριά και των ανταρτών του ΕΛΑΣ από την άλλη. Οι Βρετανοί για να στηρίξουν τους χωροφύλακες εγκατέστησαν αλεξιπτωτιστές πάνω στο Ιερό Βράχο και χτυπούσαν τους ξεσηκωμένους Αθηναίους.
Χτυπούσαν εκ του ασφαλούς ξέροντας πως οι ΕΛΑΣίτες δεν επρόκειτο να απαντήσουν για να μη γίνει ζημιά στα μνημεία.
***
Μάλιστα στην «Έκθεση για τα Δεκεμβριανά» του τότε γραμματέα του ΚΚΕ Γιώργη Σιάντου αναφέρονται και τα εξής:
«Σχετικά με την Ακρόπολη πρέπει να τονιστεί πως ο ΕΛΑΣ έλαβε κάθε μέριμνα να μην συμβεί εκεί καμία ζημιά. Γι’ αυτό έδωσε προφορικές οδηγίες στα τμήματά του να μην επιχειρήσουν εκεί. Σε καμιά Διαταγή του δεν αναφέρεται επιχείρηση για την Ακρόπολη, για να μη δώσει αφορμή στην αντίδραση με συκοφαντίες να κατηγορήσει πως έγινε αιτία καταστροφής της. Εν τούτοις οι Άγγλοι εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία του ΕΛΑΣ έγιναν αμέσως κύριοι της σκοπιάς αυτής όχι μόνο της Αθήνας αλλά και του μεγαλύτερου τμήματος του λεκανοπεδίου, αδιαφορούντες αν ο παγκοσμίου φήμης και ενδιαφέροντος αρχαιολογικός αυτός τόπος καταστραφεί από τα σύγχρονα όπλα. Μα ο ΕΛΑΣ και πάλι σεβάστηκε το αρχαιολογικό μνημείο και μέχρι τέλους του αγώνα δεν έριξε απάνω του ούτε μια τουφεκιά ενώ έβλεπε από τα παρατηρητήριά του κατακάθαρα τους παρατηρητές με τα όργανά τους και τα πολυβόλα και όλμους στη δράση τους».
Στο τελευταίο μέρος της «Έκθεσης» αναφέρονται και τα εξής για τη μάχη του Μακρυγιάννη, η έκβαση της οποίας ήταν καθοριστική για την αρνητική (για τον ΕΛΑΣ) εξέλιξη του Δεκέμβρη:
«Το συγκρότημα Μακρυγιάννη υποστηρίχθηκε από τα πυρά των αγγλικών τανκς. Αυτά είχαν μπει μέσα στον περίβολο και με τα πυκνά πυρά των απαγόρευαν στους πολιορκητές του ΕΛΑΣ να εισχωρήσουν από τα ρήγματα του μαντρότοιχου. Επάνω στον βράχο της Ακρόπολης πολυβόλα βαριά και πυροβόλα προστατευόμενα, από τα απαραβίαστα διά τους Έλληνας μαχητές μνημεία, του Παρθενώνα έριχναν τα πυρά τους κατά των νώτων των πολιορκητών του Μακρυγιάννη και τους έφερναν σε δύσκολη θέση».
***
Ένας από τους πρωταγωνιστές της μάχης του Δεκέμβρη, ο Σπύρος Κωτσάκης (ο «Νέστορας» της Κατοχής) καπετάνιος του Α’ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ, που σήκωσε το βάρος της σύγκρουσης τις πρώτες κρίσιμες μέρες, δίνει μια άλλη πληροφορία: Ο ΕΛΑΣ είχε φυλάκια στην Ακρόπολη, αλλά έπειτα από συμφωνία με τους Άγγλους αποσύρθηκαν για να μη γίνει ζημιά στα μνημεία. Οι Άγγλοι παραβίασαν τη συμφωνία, εγκαταστάθηκαν στον Ιερό Βράχο και άρχισαν από εκεί να χτυπούν τους ΕΛΑΣίτες.
Να τι γράφει ο «Νέστορας» στο βιβλίο του «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα» για τη μάχη στου Μακρυγιάννη:
«Φυσικά η επέμβαση των Άγγλων οι οποίοι παράσπονδα κατέλαβαν την Ακρόπολη και χτυπούσαν και προστάτευαν του Μακρυγιάννη από κει ψηλά, ήταν αποφασιστικός παράγοντας στην τελική έκβαση. Και λέμε παράσπονδα, γιατί τις πρώτες ημέρες την Ακρόπολη την είχαμε εμείς. Τότε οι Άγγλοι είπαν να αφήσουμε έξω την Ακρόπολη από τις συγκρούσεις. Έτσι η 1η Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ της Αθήνας απόσυρε το απόσπασμά της κι αυτοί έσπευσαν να εγκαταστήσουν δικές τους δυνάμεις, σε μια θέση που δέσποζε του Μακρυγιάννη».
*
Εδώ να θυμίσω (με στοιχεία από εγκυκλοπαίδειες) ότι στις 18 Οκτωβρίου του 1944 είχε εγκατασταθεί στην πρωτεύουσα η κυβέρνηση Παπανδρέου, που λίγο αργότερα μετασχηματίστηκε σε κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Σύντομα επήλθε κυβερνητική κρίση που υπήρξε προϊόν της άρνησης της πλευράς του ΕΑΜ για πλήρη αφοπλισμό του ΕΛΑΣ.
Στις 2 Δεκεμβρίου του ’44 παραιτήθηκαν από την κυβέρνηση οι έξι από τους επτά υπουργούς που προέρχονταν από τις τάξεις του ΕΑΜ και στις 4 Δεκεμβρίου παραιτήθηκε και ο έβδομος.
Τότε ήταν που για πρώτη φορά αριστεροί πολιτικοί έγιναν μέλη σε ελληνική κυβέρνηση. Είχε προηγηθεί η αιματηρή καταστολή του συλλαλητηρίου του ΕΑΜ που είχε πραγματοποιηθεί την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου.
Την επίθεση των κυβερνητικών δυνάμεων δέχτηκε και η απεργία που οργανώθηκε από το ΕΑΜ τη Δευτέρα 4 Δεκεμβρίου 1944 και υπήρξε εξίσου αιματηρή. Τα γεγονότα αυτά αποτέλεσαν την αρχή των ένοπλων συγκρούσεων στην Αθήνα μεταξύ δυνάμεων του ΕΛΑΣ και κυβερνητικών δυνάμεων συνεπικουρούμενων από αγγλικά στρατιωτικά σώματα.
Οι συγκρούσεις, τερματίστηκαν στις 5 Ιανουαρίου 1945 με την αποχώρηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ από την Αθήνα.
Ακολούθησε υπογραφή ανακωχής στις 11 Ιανουαρίου και η υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας στις 12 Φεβρουαρίου 1945. Ενδιάμεσα η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου είχε παραιτηθεί και είχε αντικατασταθεί από την κυβέρνηση του Νικολάου Πλαστήρα.
Μέσω "Ρεσάλτο"
