Η μεθανόλη ή μεθυλική αλκοόλη, ή ξυλόπνευμα -η απλούστερη αλκανόλη - είναι ένα άχρωμο, εύφλεκτο και τοξικό υγρό με χαρακτηριστική οσμή, που θυμίζει αυτή της αιθανόλης. Χρησιμοποιείται ως αντιψυκτικό, διαλύτης, καύσιμο, αλλά και ως επικίνδυνο (αν και απαγορευμένο για τρόφιμα και ποτά) υποκατάστατο της αιθανόλης. Κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιήθηκε με διάφορα μείγματα και σαν προωθητικό των βαλλιστικών πυραύλων.
Η μεθανόλη είναι ένα φυσικό και αβλαβές υποπροϊόν πολλών τροφίμων που τρώμε κάθε ημέρα. Η μεθανόλη είναι ουσία που υπάρχει ή μπορεί να απελευθερωθεί από τρόφιμα, όπως είναι τα φρούτα και τα λαχανικά, ενώ επίσης παράγεται με φυσικό τρόπο από τον οργανισμό. Γίνεται τοξική σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα έκθεσης, όπως στην περίπτωση κατανάλωσης ορισμένων αλκοολούχων ποτών που παράγονται οικιακά με μεθόδους απόσταξης.
Η ποσότητα μεθανόλης στην ανθρώπινη διατροφή δεν είναι ποτέ κοντά στα επίπεδα που προκαλούν τοξικότητα. Θα έπρεπε να καταναλώνονται περισσότερα από 100 κουτιά διαιτητικών αναψυκτικών (ή φρουτοποτών) καθημερινά ώστε να σημειωθούν τοξικά επίπεδα.
Η παραγωγή του φθηνού αλκοόλ βασίζεται στη μεθανόλη, η οποία είναι χημικά συγγενής της αιθανόλης, που δημιουργεί το πόσιμο αλκοόλ.
Η μεθανόλη οξειδώνεται στο ήπαρ σε φαρμαλδεΰδη και αυτή σε μυρμηκικό οξύ, το οποίο προκαλεί σοβαρή οξέωση, νευροπάθεια οπτικού νεύρου, που οδηγεί σε τύφλωση ή και θάνατο. Η δηλητηρίαση εκδηλώνεται 12-24 ώρες μετά τη λήψη μεθανόλης. Παρατηρείται βαριά μεταβολική οξέωση με αύξηση του χάσματος ανιόντων και του ωσμωτικού χάσματος παρόμοια με τη δηλητηρίαση από αιθανόλη. Η οξέωση που παρατηρείται σε δηλητηρίαση από μεθανόλη φαίνεται να οφείλεται άμεσα ή έμμεσα στην παραγωγή μυρμηκικού οξέος. Επιπρόσθετα, έχει αποδειχτεί ότι το μυρμηκικό οξύ αναστέλλει την οξειδάση του κυτοχρώματος και είναι η πρωταρχική αιτία της οφθαλμικής τοξικότητας.
Συμπτώματα δηλητηρίασης
Η δηλητηρίαση από την κατάποση μεθανόλης εκδηλώνεται με ναυτία, έμετο, πόνο στην κοιλιά, αταξία, υπνηλία, δυσαρθρία και νυσταγμό εντός 30’, ακολουθούμενη από μια λανθάνουσα περίοδο 12-24 ωρών πριν την εγκατάσταση της μεταβολικής οξέωσης. Σημεία κακής πρόγνωσης αποτελούν οι σπασμοί, το κώμα, το shock, η επίμονη οξέωση, η βραδυκαρδία και η νεφρική ανεπάρκεια.
• Εκδηλώσεις από το γαστρεντερικό σύστημα: Ναυτία, έμετος και κοιλιακό άλγος. Είναι επίσης πιθανό να εκδηλωθεί οξεία παγκρεατίτιδα
• Μεταβολικές διαταραχές: Σοβαρή μεταβολική οξέωση με αυξημένο χάσμα ανιόντων
• Συστηματικές εκδηλώσεις από το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (Κ.Ν.Σ.): Πονοκέφαλος, σύγχυση και ίλιγγος εμφανίζονται με ήπια έως μέτρια τοξικότητα, ενώ οι σπασμοί και το κώμα εμφανίζονται σε σοβαρού βαθμού τοξικότητα.
• Άλλες εκδηλώσεις: Θολερή όραση με την εμφάνιση του χαρακτηριστικού «πεδίου χιονιού», φωτοφοβία και οίδημα του οπτικού δίσκου και του αμφιβληστροειδούς με μειωμένη ανταπόκριση της κόρης στο φως. Μπορεί να εμφανιστεί υπεργλυκαιμία και ταχύπνοια, ενώ σε σοβαρού βαθμού δηλητηρίαση, εμφανίζεται ακόμα και νεφρική ανεπάρκεια.
Περίπου 10cc μεθανόλης προκαλούν τύφλωση και ένα ποτήρι νερού μεθανόλη εγκεφαλικό θάνατο από δηλητηρίαση.
Διαγνωστικά τεστ για την επιβεβαίωση δηλητηρίασης με μεθανόλη
• Επίπεδα μεθανόλης στο αίμα
• Επίπεδα μυρμηκικού στον ορό
• Υπολογισμός osmolal gap (μετρούμενη ωσμωτικότητα του ορού - υπολογιζόμενη ωσμωτικότητα ορού Υπολογισμός ωσμωτικότητας ορού (παραδοσιακές μονάδες))
Θεραπευτική αντιμετώπιση ασθενούς με δηλητηρίαση από μεθανόλη
Το αντίδοτο σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η χορήγηση αιθανόλης, που σκοτώνει τα ένζυμα, που διασπούν την μεθανόλη, αν προλάβει κανείς να την χορηγήσει. Πρόκειται για ένα αποτελεσματικό «αντίδοτο», αλλά υπάρχει ανησυχία σχετικά με επιβλαβείς παρενέργειες της αιθανόλης. Αντί της αιθανόλης μπορεί να χορηγηθεί φομεπιζόλη, η οποία είναι ένας ανταγωνιστικός αναστολέας της αφυδρογονάσης της αλκοόλης.
Χορηγείται επίσης διττανθρακικό νάτριο προκειμένου να αντιμετωπιστεί η μεταβολική οξέωση και φυλλικό οξύ για να επαυξήσει το μεταβολισμό του μυρμηκικού οξέος.
Στους ασθενείς με οφθαλμολογικές διαταραχές ή σημαντική οξέωση, θα πρέπει να χορηγείται ενδοφλέβια όξινο ανθρακικό νάτριο-προς διόρθωση της οξέωσης-, και η περαιτέρω παραγωγή τοξικών μεταβολιτών πρέπει να αποκλειστεί από τη χορήγηση φομεπιζόλης ή αιθανόλης. Ο μεταβολισμός μυρμηκικού οξέος θα πρέπει να ενισχυθεί με την χορήγηση φυλλικού οξέος ενδοφλέβια.
Αιμοκάθαρση εφαρμόζεται όταν η μεθυλική αλκοόλη στο αίμα ξεπεράσει τα 50 mg/dL και υπάρχει βαριά μεταβολική οξέωση ή νεφρική ανεπάρκεια.
ΠΡΟΣΟΧΗ
Η φομεπιζόλη είναι αποτελεσματική στην πρόληψη του σχηματισμού των τοξικών μεταβολιτών που είναι υπεύθυνοι για τις επιπλοκές δηλητηρίασης από μεθανόλη. Το κύριο μειονέκτημά της έναντι της αιθανόλης είναι το κόστος κτήσης. Αυτή η διαφορά στο κόστος αυξάνει σε ασθενείς με σοβαρή δηλητηρίαση, για τους οποίους απαιτείται αιμοκάθαρση, κατά την οποία η φομεπιζόλη πρέπει να δοσολογείται κάθε 4 αντί κάθε 12 ώρες. Σε αντίθεση με την αιθανόλη, η χορήγηση της φομεπιζόλης δεν έχει συνδεθεί με δυσμενείς επιπτώσεις για τον ανθρώπινο οργανισμό, όπως η καταστολή του ΚΝΣ, η υπογλυκαιμία, η υποθερμία και η ανησυχία. Κατά τη χορήγηση φομεπιζόλης δεν απαιτείται συχνή παρακολούθηση και επακόλουθη προσαρμογή της θεραπείας, όπως συμβαίνει στην περίπτωση χορήγησης αιθανόλης. Παρόλα αυτά, απαιτείται εργαστηριακή παρακολούθηση της μεθανόλης στον ορό.
