Το φαινόμενο της κακοποίησης και παραμέλησης των παιδιών είναι διαχρονικό και παγκοσμίως γνωστό, ενώ εκδηλώνεται με διάφορες μορφές. Είναι άμεσα συνδεδεμένο με πολιτισμικούς και κοινωνικούς παράγοντες και εξαρτάται άμεσα από πρότυπα τα οποία η κοινωνία επιβάλλει στους γονείς σχετικά με τους τρόπους ανατροφής, πειθαρχίας και συμπεριφοράς των παιδιών. Κατά τους επικρατέστερους ορισμούς ως ̈παιδική κακοποίηση ̈ ορίζεται η άσκηση σωματικής ή ψυχολογικής βίας στο παιδί.
Την κακοποίηση, δυστυχώς, δεν την κάνουν μόνο τα ορατά σημάδια στο σώμα ενός αθώου παιδιού. Στην περίπτωση της σεξουαλικής κακοποίησης, για παράδειγμα, το συμβάν δεν μπορεί να γίνει αμέσως αντιληπτό. Αλλά και πολλές άλλες περιπτώσεις αμέλειας μπορούν να χαρακτηριστούν επιλήψιμες.
Ένα σημαντικό ποσοστό παιδιών ηλικίας 8-12 ετών κακοποιούνται σωματικά – σεξουαλικά και στις περισσότερες περιπτώσεις ο θύτης είναι κάποιο από τα άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος, ενώ το προφίλ των οικογενειών υψηλού κινδύνου είναι: μονογονεϊκές οικογένειες, φτωχές σχέσεις γονιού – παιδιού, αυστηρό περιβάλλον, απουσία μητέρας ή παρουσία πατριού, κατάχρηση αλκοόλ από μέλος της οικογένειας, ιστορικό σωματικής – σεξουαλικής κακοποίησης σε τουλάχιστον έναν από τους δύο γονείς. Για κάποιους επιστήμονες υγείας, το τοξικό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει π.χ. το παιδί ενός αλκοολικού πατέρα υπονοεί κακοποίηση, επειδή επιβαρύνει τον συναισθηματικό του κόσμο.
Οι αναγνωρισμένες μορφές κακοποίησης είναι οι εξής:
1. Σωματική Κακοποίηση
i. Ανεξήγητοι μώλωπες
ii. Ανεξήγητα κατάγματα
iii. Ανεξήγητα εγκαύματα
iv. Ανεξήγητες εκδορές
2. Ψυχολογική Κακοποίηση
3. Παραμέληση
i. Ελλιπής ανάπτυξη
ii. Παραμέληση ασφάλειας
iii. Σωματική Παραμέληση
iv. Παραμέληση ιατρικής περίθαλψης
v.∆ηλητηρίαση
4.Σεξουαλική παραβίαση – Αιμομιξία
5. Μη τυχαία δηλητηρίαση
6. Σύνδρομο αμέτοχου θεατή
7. Εκμετάλλευση – Εργασία
8. Σατανιστική Κακοποίηση
9. Κακοποίηση παιδιών από συστήματα και θεσμούς.
Οι γονείς που κακοποιούν τα παιδιά τους δεν ξεχωρίζουν από κάποιο εξωτερικό χαρακτηριστικό και δεν προέρχονται από κάποια συγκεκριμένη κοινωνική τάξη. Είναι άνθρωποι της διπλανής πόρτας, συχνά υπεράνω πάσης υποψίας. Μπορεί να μοιάζουν φιλήσυχοι οικογενειάρχες και να είναι ευγενικοί με τους γείτονες τους και τον περίγυρό τους.
Μπορεί να είναι μορφωμένοι, καλοί επαγγελματίες, νομοταγείς πολίτες ή όχι. Ανήκουν όμως σε διαφορετικές κατηγορίες όσον αφορά την ψυχοπαθολογία τους. Κατά βάθος μπορεί να είναι ανώριμα, φοβισμένα ή επιθετικά άτομα, τάση για απομόνωση. Μπορεί, επίσης, να παρουσιάζουν πλείστα συμπτώματα από αυτά που αναφέρει η κλινική βιβλιογραφία: άγχος, κατάθλιψη, έντονες παρορμητικές τάσεις, ψυχωτικές διαταραχές, σχιζοφρένεια.
Αρκετοί από αυτούς έχουν υποστεί κακοποίηση ως παιδιά. Είναι όμως δυνατόν να κρύβουν τις αδυναμίες τους επιμελώς, πίσω από το προσωπείο του καλού και στοργικού γονέα. Άλλωστε είναι τόσο δύσκολο για την ίδια την κοινωνία να δεχθεί ότι ένας γονέας μπορεί ηθελημένα να βλάψει το παιδί του,ενώ συχνά ακόμα κι αν οι γείτονες ή ο περίγυρος παρατηρήσει κά ύποπτο στη συμπεριφορά τους, βιάζεται να το δικαιολογήσει.
Από την άλλη πλευρά, το κακοποιημένο παιδί διαφέρει σε σχέση με την οικογένειά στην οποία μεγαλώνει (μονογονεϊκή οικογένεια, οικογένεια στην οποία ο γονέας έχει ξανά παντρευτεί, θετοί γονείς κ.λ.π), ως προς τον ρόλο που παίζει μέσα σε αυτήν (το «δύσκολο» παιδί, ο «αποδιοπομπαίος τράγος», το «ανεπιθύμητο» παιδί κ.λ.π.) και φυσικά ως προς το είδος της κακοποίησης που έχει δεχθεί και των σωματικών – ψυχικών τραυμάτων του.
Πολλά παιδιά διστάζουν να αποκαλύψουν πως έχουν κακοποιηθεί, ειδικά αν η κακοποίηση έχει γίνει από τον ένα από τους δύο γονείς του ή είναι πολύ μικρά για να εκφραστούν λεκτικά σχετικά με ότι τους έχει συμβεί. Άλλα παιδιά, πάλι, ντρέπονται για ότι τους έχει συμβεί ή δεν θυμούνται το συμβάν. Πολλά παιδιά, επίσης, υπό καθεστώς φόβου και απειλής, και αρκετά, μαθαίνουν από το σπίτι τους να μην ερμηνεύουν την κακοποίηση ως έχει. Είναι πιθανόν, για παράδειγμα, να πιστεύουν πως η σωματική βία είναι φυσικό επακόλουθο μιας αταξίας ή ενός χαμηλού βαθμού στο σχολείο. Άλλωστε έρευνες δραματικά αποκαλύπτουν ότι ένα μεγάλο ποσοστό γονέων που κακοποιούν τα παιδιά τους, το κάνουν για να τα «πειθαρχήσουν » και μάλιστα πιστεύουν σε αυτήν την υποτιθέμενη «μέθοδο πειθαρχίας»! αυτοί οι ίδιοι οι γονείς «εκπαιδεύουν»τα παιδιά τους να δέχονται τα πάντα ως τιμωρία για κάτι που υποτίθεται έκαναν.
Τέλος, οι στατιστικές δείχνουν ότι τα περισσότερα από τα κακοποιημένα παιδιά είναι κορίτσια, θύματα αιμομικτικών σχέσεων με τον πατέρα τους, καθώς και αγόρια πολύ μικρών ηλικιών. Ανάμεσα στα θύματα, συχνά συναντάμε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες και ήπια νοητική στέρηση και η κακοποίηση είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας του γονέα να ανταποκριθεί στις ευθύνες που προκύπτουν μέσα από τις δυσκολίες για την ανατροφή τους, (π.χ. ένας γονέας ασκεί έντονη σωματική βία στο παιδί του μέσα από την οποία εκφράζει την ευχή «να μην είχε γεννηθεί ποτέ» και την αγανάκτηση του για «την κακή του μοίρα που απόκτησε ένα τέτοιο παιδί»!.
Στις περισσότερες οικογένειες που κάνει την εμφάνισή της η παιδική κακοποίηση συνήθως υφίστανται διαταραγμένες σχέσεις ανάμεσα στους γονείς (π.χ. μονογονεϊκές οικογένειες, μητέρες που δεν στηρίζονται επαρκώς οικονομικά και συναισθηματικά από τον σύζυγο), διαταραγμένες σχέσεις ανάμεσα στους γονείς και το παιδί και διαταραγμένες σχέσεις ανάμεσα στους γονείς και την εκτεταμένη οικογένεια (παππούδες ή άλλους συγγενείς), επίσης, οι οικογένειες αυτές είναι συνήθως κοινωνικά απομονωμένες, χωρίς βοήθεια και συμπαράσταση από γείτονες, φίλους ή άλλα κοινοτικά πλαίσια στήριξης.
Οι τύποι των γονέων ανάλογα με την συμπεριφορά τους είναι:
Α. Γονείς που έχουν και οι ίδιοι κακοποιηθεί από τους δικούς τους γονείς, πράγμα που επαναλαμβάνουν τώρα οι ίδιοι στη σχέση τους με τα δικά τους παιδιά, μέσα από μηχανισμούς ταύτισης με τον επιτιθέμενο.
Β. Ανεπάρκεια γονεϊκού ρόλου όταν οι γονείς αδυνατούν να αντιληφθούν ότι τα παιδιά τους είναι ανώριμα λόγο της ηλικίας τους (συχνά αναφέρονται σχόλια από την μεριά των γονιών του τύπου «τα παιδιά πρέπει να σέβονται τους γονείς τους » ή «δεν πρέπει να υποχωρούμε στις απαιτήσεις των παιδιών γιατί τα κακομαθαίνουμε», ενώ αναφέρονται σε ένα βρέφος 3 μηνών!)
Γ. Αντιστροφή ρόλου γονέων – παιδιών, όπου οι γονείς αυτοί προσδοκούν από τα παιδιά τους να τους δείξουν αγάπη και κατανόηση ώστε να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες. Τέτοιοι γονείς διακρίνονται από έντονες ναρκισσιστικές ανάγκες και μεγάλη ανωριμότητα. Έντονο χαρακτηριστικό τους είναι η παθολογική λειτουργία του υπερεγώ τους και ενώ δείχνουν αδιάφοροι, έχουν έντονα ασυνείδητα αισθήματα ενοχής. Στην αντίθετη περίπτωση, της διαταραχής των υπεροπτικών συναισθημάτων τους, έχουμε έντονη εκδήλωση κατάθλιψης και ανεπιθύμητων, διωκτικών, σαδιστικών και επιθετικών συναισθημάτων απέναντι στο ίδιο τους το παιδί.
∆. Γονείς με χαμηλή αυτοεκτίμηση που σχετίζεται άμεσα με την ανεπάρκεια που αισθάνονται στην εκτέλεση του μητρικού ή πατρικού τους ρόλου. Σε αυτή την περίπτωση η κακοποίηση κυρίως εμφανίζεται σε περιόδους κρίσης της οικογένειας ή κρίση στη σχέση γονέα – παιδιού.
Ε. Γονείς που απαντούν στις προσβολές ή επιθέσεις ενάντια στον εαυτό τους, για τον οποίο και οι ίδιοι τρέφουν χαμηλή εκτίμηση. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να προσπαθούν απελπισμένα να κρατήσουν μια θετική εικόνα του εαυτού τους, ώστε έστω και επιφανειακά , να καταπνίξουν τα βαθύτερα αισθήματα ανεπάρκειας και απόρριψης που οι ίδιοι έχουν βιώσει.
ΣΤ. Τέλος, γονείς νεαρής ηλικίας, χωρίς σταθερή εργασία, με έντονα ψυχοκοινωνικά προβλήματα, με κακές σχέσεις με τις δικές του οικογένειες, κοινωνικά απομονωμένοι και χωρίς κανένα υποστηρικτικό σύστημα καταλήγουν ως καταθλιπτικά και κοινωνικά απομονωμένα άτομα ενώ εύκολα στρέφουν την επιθετικότητά τους προς το παιδί τους.
Συμπερασματικά, επισημαίνουμε ότι η γενικότερη στάση των γονέων αλλά και της κοινωνίας στο μείζων θέμα της σωματικής τιμωρίας ενθαρρύνουν την άσκηση σωματικής βίας σε ένα αθώο παιδί ακόμα και εναντίον ενός πολύ μικρού βρέφους λόγο των πολλών και έντονων τραυματικών βιωμάτων που διαιωνίζονται κάτω από το πέπλο της (υπό)κουλτούρας που διατηρεί την θετική στάση απέναντι στην σωματική τιμωρία!
Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Χαμόγελου του Παιδιού, Κώστα Γιαννόπουλο, τα φαινόμενα κακοποίησης και παραμέλησης συσχετίζονται με την οικονομική κρίση, και συγκεκριμένα με τις βαριές επιπτώσεις που έχει επιφέρει αυτή στην ελληνική κοινωνία:
"Η κακή οικονομική κατάσταση, η ανεργία, η οικονομική ανασφάλεια επιτείνουν σε πολλές περιπτώσεις προβλήματα ψυχιατρικής φύσεως, αλκοολισμού, ναρκωτικών που υπάρχουν σε ένα σπίτι. Όταν δε συμβαίνει τα θύματα τέτοιων καταστάσεων να είναι γονείς, τότε συνήθως τα παιδιά αποτελούν τα θύματα. Κι αυτό δεν κρύβεται μέσα στο σπίτι, αποκαλύπτεται αργά ή γρήγορα και στο σχολείο και στην κοινωνική ζωή των παιδιών".
Καλέστε την Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή SOS 1056
και αναφέρατε οποιαδήποτε πληροφορία έχετε για κάποιο παιδί που κινδυνεύει.
