Πριν από 80 χρόνια (28.4.1932) ο Ελευθέριος Βενιζέλος εξεφώνησε στη Βουλή τον … επικήδειό του, που έμεινε στην ιστορία με τον τίτλο: «Ο προκείμενος νεκρός». Σε αυτό τον λόγο ο Βενιζέλος, μιλώντας για τον εαυτό του σε τρίτο πρόσωπο περιέλαβε τη φράση: «ίσως έκαμε πολλά σφάλματα».
Ερώτημα: Άραγε συνυπολόγιζε, τελικώς, ως σφάλμα του και την κατάληψη της Σμύρνης, που πραγματοποίησε ο Ελληνικός στρατός τον Μάϊο του 1919, κατ’ εντολήν των Μεγάλων Συμμάχων μας;
1. Κατεβάζω από τη βιβλιοθήκη μου το κλασικό πλέον βιβλίο: «Ματωμένα χώματα» της Διδώς Σωτηρίους. Βλέπω και πάλι με συγκίνηση την αφιέρωση που μου έχει κάνει. Ημερομηνία 13.4.82. Και θυμάμαι το επίγραμμα που είχα γράψει τότε και της είχα στείλει:
ΣΤΗ ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ
Διδώ, ο Κιρκιντζές μας δεν εχάθη μες στης ψυχής μας ζει τα’ άμετρα βάθη,
Και ζούνε στον αιώνα και τα σώματα μες στα πανάγια Ματωμένα Χώματα.
Όταν το έλαβε μου τηλεφώνησε: «Σ’ ευχαριστώ, αλλά κοίταξε τώρα να δουλέψεις για την φιλία των δύο λαών».
Ξαναδιαβάζω τη σελίδα 220 του βιβλίου της: «Θα τον έχει ακουστά, μωρέ Αξιώτη, τον Βίκτορα Ορλάντο, πρωθυπουργό της Ιταλίας. Ο σινιόρ Ορλάντο, σαν τελείωσε ο παγκόσμιος πόλεμος και το Συμβούλιο της Ειρήνης καταπιάστηκε με τις μοιρασιές, γύρευε μεγάλο μερτικό στην Ανατολή. Παραμπήκε στη μύτη του Αμερικάνου προέδρου και κείνος τσαντίστηκε και του τά ‘δωσε στο χέρι. Τότες, ο σινιόρ Ορλάντο πήρε το καπελάκι του και αποχώρησε.
«Σα μάθανε οι Αγγλογάλλοι και οι Αμερικάνοι, πως ο ιταλικός στόλος βολτάριζε στα μικρασιατικά παράλια, φοβηθήκανε μην τους τηνε σκάσουνε οι Ταλιάνοι και κάνουμε καμιάν απόβαση στη Σμύρνη. Φωνάξανε, λοιπόν, τον Βενιζέλος και του είπανε: - Τι λες; Βαστούν τα κότσια της Ελλάδας ν’ αναλάβει την εντολή στη Μικρασία; Είχαν ανάγκη βλέπεις, οι μπαγάσηδες να τους καλύψει ο ελληνικός στρατός. Ο Βενιζέλος, παραφουσκωμένος με μεγαλοϊδεάτικα όνειρα, μας ξαμόλησε στη Μικρασία και τρώμε το κεφάλι μας!
«Αγρίεψα. Πήδησα ολόρθος:
Τι ‘θελες, μωρέ, να κάνει ο Βενιζέλος; Ε; Τι ΄θελες; Φώναξα και ήμουνα έτοιμος να χυμήξω πάνω του να τον πνίξω. Να ΄ναι νικήτρια η Ελλάδα και λείψανο η Τουρκιά και να μην αρπάξει την περίσταση; Να μην έρθει να μας λευτερώσει όπου αιώνες στενάζαμε στη σκλαβιά; Όπου τούτα τα εδάφη κρατούνε το ψωμί και το μεγαλείο της φυλής κι ήτανε δικά μας, κατάδικά μας, από τα πανάρχαια χρόνια;
Ο Δροσάκης χαμογέλασε:
- Να σας λευτερώσει, Μανωλάκη, να σας λευτερώσει, όχι όμως και να σας καταστρέψει».
Ο διάλογος αυτός είναι καίριας σημασίας, όπως αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης. Μήπως, τελικά, δεν έπρεπε να δεχθεί την εντολή ο Βενιζέλος; Μήπως έπρεπε να είχε θέσει, εξαρχής, στο στόχαστρό του την Ανατολική Θράκη και τη Βόρειο Ήπειρο, αντί της Σμύρνης;
Ο προβληματισμός αυτός διχάζει τους ιστορικούς και αποτελεί τον αιώνιο εφιάλτη των Ελλήνων.
2. Διαβάζω στο βιβλίο το Θανάση Βαλτινού «Συναξάρι του Αντρέα Κορδοπάτη – βιβλίο δεύτερο: Βαλκανικοί – ‘22».
«Εάν δεν πηγαίναμε στη Σμύρνη, δεν θα εδημιουργείτο το Εθνικιστικό Κίνημα, δεν θα εδημιουργείτο το Κεμάλ. Θα παρέμενε ο Σουλτάνος με τη σάπια τουρκική κατάσταση και κάθε πρόξενος Έλλην στις ομογενειακές κοινότητες θα ήταν ένας σατράπης. Ως νικητής. Με έρεισμα τον ελληνικό οικονομικό παράγοντα εκεί πέρα, το ρεύμα μεταναστεύσεως, αντί της Αμερικής, θα εστρέφετο προς αυτά τα μέρη. Τα δύο εκατομμύρια των παραλίων θα γινόντουσαν σύντομα και τέσσερα και πέντε και έξι και θα περιήερχετο αμαχητί στα ελληνικά χέρια η Ιωνία. Αυτό ήτο το σφάλμα του Βενιζέλου κατ’ εμέ» (σελ. 273).
3. Ξαναδιαβάζω και ένα σχόλιο του Γιάννη Χατζημανωλάκη στο περιοδικό «Φιλολογική Στέγη» (Απρίλης 2008):
«Η Φιλολογική Στέγη», ως ελεύθερο «βήμα» που είναι, δημοσιεύει το παραπάνω κείμενο του Γ. Μακαρόνα. Προσωπικά όμως θα μου επιτραπεί να διατυπώσω τις αντιρρήσεις μου και, κυρίως, ως προς τις κρίσεις που αφορούν τον Βενιζέλο («μέγιστο σφάλμα», «κατέστρεψε τον μικρασιατικό ελληνισμό», κ.ά.) Η ιστορία δεν επιδέχεται υπεραπλουστεύσεις. Ούτε είναι δυνατή η τεκμηρίωση μιας άποψης με την επίκληση ενός λογοτεχνικού κειμένου, όσο κι αν έχει χαρακτηρισθεί αξιόλογο από πολλούς.
«Το θέμα της Μικρασιατικής Καταστροφής εξακολουθεί να απασχολεί – και ασφαλώς να διχάζει – τους ιστορικούς. Και υπάρχουν πολλές και εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις.
Δεν είναι πάντως ούτε σωστό ούτε δίκαιο να χαρακτηρίζεται «ως μέγιστο σφάλμα» του Βενιζέλου απόφασή του να επιχειρήσει την απόβαση στη Σμύρνη το 1919, όταν είναι γνωστό, ότι υπό άλλες προϋποθέσεις ξεκίνησε η Μικρασιατική εκστρατεία και άλλες συνθήκες διαμορφώθηκαν μετά τις εκλογές του 1920, που οδήγησαν στην καταστροφή. Βεβαίως, για την καταστροφή υπάρχουν ευθύνες. Αλλά βαρύνουν πολλούς. Και ίσως πολύ περισσότερο τους άλλους παρά τον ίδιο τον Βενιζέλο».
4. Στέκομαι και φέτος – 90 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή – μπροστά στην γκραβούρα της Σμύρνης και στο κάδρο του Εθνάρχη. Ύστερα γυρίζω και κοιτάζω τη φωτογραφία του πατέρα μου.
Πατέρα, του λέω, όταν ήμουν παιδάκι, μου έδειχνες το κάδρο του Βενιζέλου και δακρυσμένος μου έλεγες; «Αυτός μας λευτέρωσε». Τότε ήμουν παιδάκι και δεν καταλάβαινα. Τώρα που είμαι μεγάλο παιδί και καταλαβαίνω, σ’ ερωτώ: Μήπως πρέπει να βάλω τη λέξη σε εισαγωγικά; Με άλλα λόγια: Σας λευτέρωσε ή σας κατέστρεψε;
ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΚΑΡΟΝΑΣ
