νέα σκέψη Σεπτέμβριος - Δεκέμβριος 2011
Γράφει ο συγγραφέας-λαογράφος κ. Γιώργος Λεκάκης,
Οι αγρυπνίες των αρχαίων Ελλήνων, από όπου βαστούν και οι αγρυπνίες των χριστιανών. Οι αρχαίοι Έλληνες τελούσαν αγρυπνίες, κυρίως κατά τις γιορτές των Μεγάλων Μυστηρίων (Ελευσίνια, Παναθήναια, κ.ά.). Υπήρχε και μια συγκεκριμένη εορτή, η Αγρυπνίς, που ήταν πανάρχαια εορτή προς τιμήν του Διονύσου, και που ετελείτο νύκτωρ, και κυρίως στην πόλη Αρβήλη της Σικελίας. Ξεκινούσε, μόλις άρχιζε να σκοτεινιάζει και διαρκούσε καθ' όλην την διάρκεια της νυκτός. Κάτι αντίστοιχο ήταν και η Παννυχίς. Κι αυτή ήταν ολονύκτια εορτή. Και μάλιστα χαρακτηρίζεται «φαιδρή και εύθυμη», όπως δηλ. θα ήταν ένα σημερινό ολονύκτιο λαϊκό πανηγύρι τις κατάστερες νύκτες...Η ιδιαιτερότητα της ήταν ότι σ' αυτήν ελάμβαναν μέρος μόνον γυναίκες, νύμφες και παρθένοι! (Ακόμη και σήμερα, στις χριστιανικές αγρυπνίες συμμετέχουν κυρίως οι γυναίκες, που καλούνται αγρυπνήτριες). Χόρευαν και τραγουδούσαν «μολπές», «ολολύγματα» και «ιαχές» και κτυπούσαν τα πόδια τους με κρότο στην γη. Οι μολπές αυτές θα πρέπει να ήταν ειδικά (συγκεκριμένα) τραγούδια αυτής της γιορτής, διότι παραδίδεται πως αυτές «τήδε πρέπουσιν εορτή». Κατά περιοχές η γιορτή γινόταν και για άλλον θεό: Την Μεγάλη Μητέρα, τον Διόνυσο, την Αθηνά, την Δήμητρα, την Αρτέμιδα, την Αφροδίτη, τον Ασκληπιό... Εκ των δυο πρώτων θεών συνάγουμε το συμπέρασμα πως, ίσως, η εορτή να είχε καταγωγή από την αρχαία Θράκη-Καππαδοκία. Όπως ήταν φυσικό, οι άνδρες καιροφυλακτούσαν να δουν και να συναντήσουν τις γυναίκες στις παννυχίδες. Κάτι τέτοιο έκαμε και ο ερωτευμένος Αλφειός, που είχε ερωτευθεί σφόδρα την θεά Αρτέμιδα και παρά τις φιλότιμες και επίμονες προσπάθειες του δεν μπόρεσε να της εμπνεύσει έρωτα. Τότε μετέβη νύκτωρ στην πόλη των Λετρίνων'11, όταν είχε πληροφορίες πως η θεά τελούσε με τις νύμφες παννύχιο εορτή, για να την εκβιάσει. Αλλά η θεά τον... πρόλαβε, χρίζοντας και αυτήν και τις νύμφες με... πηλό κι έτσι ο Αλφειός δεν την αναγνώρισε...Η Αρτεμις έχει κι άλλη σχέση με την αγρυπνίδα. Στα αρχαία χρόνια, στον ναό της Λιμναίας και Αγροτέρας Αρτέμιδος[2] κοντά στην Καλυδώνα Αιτωλίας, γινόταν μία από τις τέσσερις διονυσιακές πανηγύρεις, οι οποίες εορτάζοντο πανελληνίως. Κι αυτό συνέβαινε κατά τον μήνα Γαμηλιώνα (περίπου 15 Ιανουαρίου-15 Φεβρουαρίου). Τότε, εχόρευαν τον χορό του «νεκρού». Την ίδια εποχή, σήμερα, κατά μεταγραφή στα χριστιανικά ειωθότα. τελείται το περίφημο «αη-συμιώτικο πανηγύρι» (2-3 Φεβρουαρίου!)... εις μνήμιν του αγίου Συμεών. Που παλαιά ελέγετο «Γυναικείο», επειδή στις περίφημες αγρυπνίες στην μονή, πήγαιναν κυρίως γυναίκες με τα παιδιά τους, για να τιμήσουν, λένε, τον προστάτη άγιο των εγκύων γυναικών•3•, αγνοώντας, ίσως, πως έτσι διατηρούν μια αρχαιοελληνική παράδοση χιλιάδων ετών!Επίσης, στην αρχαιότητα ήταν γνωστή η αγρύπνια των Ερώτων έξω από τα σπίτια των ερωτευμένων... Και επειδή ο «αγρυπνητήρ» (= νυκτοφύλακας) Έρως, φυλούσε το αίσθημα των ερωτευμένων, έμεινε η λέξη «άγρυπνος» να σημαίνει και τον «φρουρό», τον «φύλακα»... Άλλωστε... ακόμη και σήμερα το ξενύχτι είναι ένα από τα βασικά συμπτώματα των ερωτευμένων...Ξενύχτησα στην πόρτα σου και σιγοτραγουδώ εδώ είναι ο παράδεισος κι η κόλαση εδώ! και Αδύνατον να κοιμηθώ κι η ώρα είναι τρισήμισιλένε οι λαϊκοί στιχουργοί...Στην αρχαία Αθήνα, όταν τελούσαν τα Επιδαύρια, ένα μέρος της τελετής ήταν και η παννυχίδα (ολονύκτια) εορτή, που κατά την διάρκεια της οι πιστοί εμυούντο - κάτι ανάλογο με την μύηση των Ελευσίνιων, των Αφροδισίων (Πάφου Κύπρου), κ.ά. αφού όλες οι μυήσεις γίνονταν κατά την διάρκεια της νυκτός.Πρώτος ο Αθηναίος Φερεκράτης ο Αττικώτατος1"1 (β' μισό 5ου αι. π.Χ.)[5] - το πρώτον υποκριτής, είτα κωμικός ποιητής της αρχαίας αττικής κωμωδίας - έγραψε έργο με τίτλο «Παννυχίς» και περιέγραφε αυτήν την ιερή ολονυκτία. Είτα, ο επίσης Αθηναίος ποιητής της νέας αττικής κωμωδίας. Ίππαρχος, (3ος π.Χ. αι.) έγραψε κι αυτός ένα έργο που περιέγραφε την ολονύκτια γιορτή, με ομώνυμο τίτλο («Παννυχίς»).[6] Αμφότερα δεν διασώθηκαν.
ΠΗΓΕΣ:Αριστοφάνης («Βάτρ.» 371), Ευριπίδης («Ηρακλ.» 782-783, και «Ελένη» 1365), Ηρόδ. (Δ,76), Ησύχιος, Μανεθ. (1-81).Λεκάκης Γ. «Τάματα και αναθήματα», εκδ. «Γεωργιάδης». «Αρχαίες Γιορτές και Πανηγύρια των Ελλήνων» (υπό έκδοσιν).
ΠΗΓΕΣ:Αριστοφάνης («Βάτρ.» 371), Ευριπίδης («Ηρακλ.» 782-783, και «Ελένη» 1365), Ηρόδ. (Δ,76), Ησύχιος, Μανεθ. (1-81).Λεκάκης Γ. «Τάματα και αναθήματα», εκδ. «Γεωργιάδης». «Αρχαίες Γιορτές και Πανηγύρια των Ελλήνων» (υπό έκδοσιν).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Πόλη της Πισάτιδος Ήλιδος, περίπου όπου το νυν χωριό Αγ. Ιωάννης Πύργου, στην ιερά Οδό Ήλιδος-Ολυμπίας, κτισθείσα υπό του Αετρέως. Η πόλη είχε σημαντικό ναό της Αλφεισίας (ή Αλφειαίας ή Αλφείας - εκ του Αλφειού) Αρτέμιδος. Επί Παυσανίου σώζονταν λίγες οικίες και άγαλψα της θεάς Αρτέμιδος. Στα 1,2 χλμ. υπήρχε και μικρή αέναος λίμνη — η νυν μεγεθυνθείσα και καταστείσα λιμνοθάλασσα, η λεγόμενη «της Μουριάς».[2] θεά των ποταμών, των λιμνών και των πηγών.[3] Η λαϊκό-θρησκευτική παράδοση θέλει, την ημέρα του Αη-Συμιού. οι γυναίκες να μην εργάζονται, ίνα μην γεννηθεί το παιδί εκ παρετυμολογίας... σημαδεμένο (Συμεών > Συμιός > Σημιός <σημάδι).[4] Τον απεκάλεσαν «αττικώτατο», γιατί διαπνέετο από) γνήσιο αθηναϊκό) πνεύμα.[5] Αρχαιότερος μεν του Αριστοφάνους, νεώτερος δε του Κρατίνου και του Κράτητος. Απέφυγε το λοιδωρείν και εισήγαγε μύθους με νέα μορφή. Νίκησε στα Διονύσια, επί άρχοντος Θεοδώρου (438 π.Χ.). Αγωνίσθηκε και στα Λήναια. Συνολικά έγραψε 16-19 κωμωδίες. Εσώθησαν οι τίτλοι: Αγαθοί, Άγριοι, Αυτόμολοι, Γράες, Κοριαννώ. Επιλήσμων, ή Θάλαττα, Ιπνός ή Παννυχίς, Δουλοδιδάσκαλος, Κραπαταλοί, Λήροι, Μεταλλής, Μυρμηκάνθρωποι, Πέρσαι, Πετάλη, Τυραννίς, Χειρών, κ.ά. Διεσώθησαν αποσπάσματα στον Αθηναίο («Δειπνοσοφ.»), παρά. Meinke ( 1839). Εξ αυτού το φερεκράτειον μέτρο.[6] Ο Αθηναίος Ίππαρχος έγραψε επίσης τα έργα Ανασωζόμενοι, Ζωγράφος, Θαΐς.[7] Από τους Μακεδόνες εορταζόταν ως αρχή του έτους ο μήνας Δίος (Σεπτέμβριος/ Οκτώβριος). Η 1η Σεπτεμβρίου ορίσθηκε από το 312/3, από τον Μ. Κωνσταντίνο ως η αρχή του εκκλησιαστικού έτους (ακλουθώντας το Ιουδαϊκό ημερολόγιο). Καθιερώθηκε και ως εορτή με ανάλογη ακολουθία, την Ακολουθία της ινδίκτου. Στα πατριαρχεία γίνεται ιδιαίτερη τελετή, όπου υπογράφεται από) τον πατριάρχη και τους συνοδικούς η Πράξη της Ινδικτιώνος.Η «Πρωτοχρονιά» της ανατολικής και ορθόδοζης εκκλησίας, λέγεται και αρχή της ίνδίκτου ή ινδικτιώνος (< λατ. indictio = έκτακτη φορολογική εισφορά). Επί Βυζαντίου ήταν χρονική περίοδος 15 ετών. που άρχιζε την 1η Σεπτεμβρίου. Ετσι αυτή η 15ετής χρονική περίοδος ορίσθηκε ως εκκλησιαστικό) έτος. Και οι αρχιερείς κάθε νέα ινδικτιώνα (κάθε 15 χρόνια δηλαδή) καθόριζαν τις εισφορές των πιστών για τις ανεγέρσεις νέων ναών. Το 537 ο Ιουστινιανός την επέβαλε στα κρατικοί έγγραφα και τα δικαστικά πρακτικά ως επίσημη χρονολογία. Χρησιμοποιήθηκε στο Βυζάντιο, στα μετά από αυτό ελληνικά κείμενα, τα παπικά έγγραφα (από τον 5ο αι. έως το 1187), την Νότια Ιταλία, στα κράτη που ήταν υπό του Βυζαντίου, την αυλή του Ανζού, το Αμάλφι, κ.α.Στην Δύση και κυρίως στην Ιταλία. ως αρχή του εκκλησιαστικού έτους και του εορτολογίου, έχουν τα Χριστούγεννα. Σε όλες περιοχές την 1η ή την 25'' Μαρτίου.
[1] Πόλη της Πισάτιδος Ήλιδος, περίπου όπου το νυν χωριό Αγ. Ιωάννης Πύργου, στην ιερά Οδό Ήλιδος-Ολυμπίας, κτισθείσα υπό του Αετρέως. Η πόλη είχε σημαντικό ναό της Αλφεισίας (ή Αλφειαίας ή Αλφείας - εκ του Αλφειού) Αρτέμιδος. Επί Παυσανίου σώζονταν λίγες οικίες και άγαλψα της θεάς Αρτέμιδος. Στα 1,2 χλμ. υπήρχε και μικρή αέναος λίμνη — η νυν μεγεθυνθείσα και καταστείσα λιμνοθάλασσα, η λεγόμενη «της Μουριάς».[2] θεά των ποταμών, των λιμνών και των πηγών.[3] Η λαϊκό-θρησκευτική παράδοση θέλει, την ημέρα του Αη-Συμιού. οι γυναίκες να μην εργάζονται, ίνα μην γεννηθεί το παιδί εκ παρετυμολογίας... σημαδεμένο (Συμεών > Συμιός > Σημιός <σημάδι).[4] Τον απεκάλεσαν «αττικώτατο», γιατί διαπνέετο από) γνήσιο αθηναϊκό) πνεύμα.[5] Αρχαιότερος μεν του Αριστοφάνους, νεώτερος δε του Κρατίνου και του Κράτητος. Απέφυγε το λοιδωρείν και εισήγαγε μύθους με νέα μορφή. Νίκησε στα Διονύσια, επί άρχοντος Θεοδώρου (438 π.Χ.). Αγωνίσθηκε και στα Λήναια. Συνολικά έγραψε 16-19 κωμωδίες. Εσώθησαν οι τίτλοι: Αγαθοί, Άγριοι, Αυτόμολοι, Γράες, Κοριαννώ. Επιλήσμων, ή Θάλαττα, Ιπνός ή Παννυχίς, Δουλοδιδάσκαλος, Κραπαταλοί, Λήροι, Μεταλλής, Μυρμηκάνθρωποι, Πέρσαι, Πετάλη, Τυραννίς, Χειρών, κ.ά. Διεσώθησαν αποσπάσματα στον Αθηναίο («Δειπνοσοφ.»), παρά. Meinke ( 1839). Εξ αυτού το φερεκράτειον μέτρο.[6] Ο Αθηναίος Ίππαρχος έγραψε επίσης τα έργα Ανασωζόμενοι, Ζωγράφος, Θαΐς.[7] Από τους Μακεδόνες εορταζόταν ως αρχή του έτους ο μήνας Δίος (Σεπτέμβριος/ Οκτώβριος). Η 1η Σεπτεμβρίου ορίσθηκε από το 312/3, από τον Μ. Κωνσταντίνο ως η αρχή του εκκλησιαστικού έτους (ακλουθώντας το Ιουδαϊκό ημερολόγιο). Καθιερώθηκε και ως εορτή με ανάλογη ακολουθία, την Ακολουθία της ινδίκτου. Στα πατριαρχεία γίνεται ιδιαίτερη τελετή, όπου υπογράφεται από) τον πατριάρχη και τους συνοδικούς η Πράξη της Ινδικτιώνος.Η «Πρωτοχρονιά» της ανατολικής και ορθόδοζης εκκλησίας, λέγεται και αρχή της ίνδίκτου ή ινδικτιώνος (< λατ. indictio = έκτακτη φορολογική εισφορά). Επί Βυζαντίου ήταν χρονική περίοδος 15 ετών. που άρχιζε την 1η Σεπτεμβρίου. Ετσι αυτή η 15ετής χρονική περίοδος ορίσθηκε ως εκκλησιαστικό) έτος. Και οι αρχιερείς κάθε νέα ινδικτιώνα (κάθε 15 χρόνια δηλαδή) καθόριζαν τις εισφορές των πιστών για τις ανεγέρσεις νέων ναών. Το 537 ο Ιουστινιανός την επέβαλε στα κρατικοί έγγραφα και τα δικαστικά πρακτικά ως επίσημη χρονολογία. Χρησιμοποιήθηκε στο Βυζάντιο, στα μετά από αυτό ελληνικά κείμενα, τα παπικά έγγραφα (από τον 5ο αι. έως το 1187), την Νότια Ιταλία, στα κράτη που ήταν υπό του Βυζαντίου, την αυλή του Ανζού, το Αμάλφι, κ.α.Στην Δύση και κυρίως στην Ιταλία. ως αρχή του εκκλησιαστικού έτους και του εορτολογίου, έχουν τα Χριστούγεννα. Σε όλες περιοχές την 1η ή την 25'' Μαρτίου.
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΕΚΑΚΗ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΤΑ ΠΑΡΑΓΓΕΙΛΕΤΕ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ»,ΕΡΜΟΥ 61, 54 623 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
e-mail: erwdios@otenet.gr
