Μελετώντας μέσα από πηγές την νεώτερη ιστορία του Πειραιά, με σημείο εκκίνησης τα χρόνια της αναδημιουργίας της πόλης μετά τον εθνικό-απελευθερωτικό αγώνα του 1821, διαπιστώνουμε πως πέραν της παλαιάς μονής του Αγίου Σπυρίδωνα - η οποία έμοιαζε περισσότερο με φρούριο παρά με μοναστήρι -, ενός κεντρικού πανδοχείου στη σημερινή ακτή Τζελέπη, της παλαιάς τούρκικης Δογάνας(Τελωνείο) - περίπου στο σημείο όπου βρίσκεται και σήμερα το παλαιό κτίριο του Τελωνείου επί της ακτής Μιαούλη -, των αρχαίων ελληνιστικών και ρωμαϊκών ερειπίων καθώς και των διάσπαρτων αποθηκών, μαντριών, καλυβών, παραπηγμάτων και παραγκών, ο Πειραιάς ήταν ουσιαστικά έρημος και ακατοίκητος.
Όταν με το πέρας των χρόνων η πόλη άρχισε να κατοικείται - ιδίως μετά την οριστική απελευθέρωση της Αττικής και τη σύσταση του πρώτου ανεξάρτητου ελληνικού κράτους - ξεκίνησαν οι κατασκευές των πρώτων οικιών, οι οποίες ελλείψει κάποιου τοπικού αρχιτεκτονικού προτύπου, βασίζονταν είτε σε σχέδια κτιρίων που προϋπήρχαν στην πόλη των Αθηνών, είτε σε "εμπνεύσεις" των κατασκευαστών ή/και των ιδιοκτητών τους. Βέβαια, η συντριπτική πλειοψηφία των οικιών παρέμενανφτωχικά χαμόσπιτα και προσφυγικές παράγκες ελλείψει οικονομικών πόρων. Εξαίρεση αποτέλεσαν τα διάφορα μέγαρα και επαύλεις της εποχής που ανήκαν σε οικονομικώς εύρωστες οικογενειών.
Στον Πειραιά του 21ου αιώνα, εντύπωση μας προκαλούν δυο συγκεκριμένα κτίρια τα οποία ακολουθούν ένα αρχιτεκτονικό σχέδιο το οποίο παραπέμπει σε πύργο (κάστρο). Πιο συγκεκριμένα, στο σημερινό post θα αναφερθούμε στον πέτρινο πύργο του Πασαλιμανιο ύ καθώς και στα δίδυμα καστρόσπιτα του Μικρολίμανου.
Η οικία Τζιβανιώτη , η οποία σύμφωνα με πηγές αναφερόταν παλαιότερα και ως "οικία Σολωμού" ή ευρύτερα γνωστή ως "το πέτρινο σπίτι με τους φοίνικες" αποτελεί σημείο αναφοράς του λιμένα της Ζέας (Πασαλιμάνι). Ο λιθόκτιστος πύργος, βρίσκεται επί της παραλιακής ακτής Τρύφωνος Μουτζόπουλου, στη συμβολή με τις οδούς Κάνιγγος και Σηραγγείου, και ξεχωρίζει για το ιδιότυπο νεογοτθικό αρχιτεκτονικό μοτίβο του. Λογικά έχει κτιστεί στα τέλη του 19ου αιώνα επί των ερειπίων των αρχαίων νεώσοικων της Ζέας, στους οποίους έχουμε αναφερθεί εκτενέστατα σε προηγούμενες καταχωρήσεις του ιστολογίου μας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως η ακριβώς παράπλευρη πολυκατοικία, επί της Ακτής Μουτζοπούλου και Σηραγγείου, "φιλοξενεί" στο υπόγειο τμήμα της αρχαιολογικά ευρήματα (διαβάστε σχετικά εδώ).
Ο χαρακτηριστικός καλοδιατηρημένος κήπος με τους φοίνικες δίνει μια ιδιαίτερη νότα σε ένα κτίριο το οποίο ούτως ή άλλως "κεντρίζει" τα βλέμματα κάθε Πειραιώτη ή επισκέπτη της πόλης που πραγματοποιεί τη διαδρομή από την πλατεία Αλεξάνδραςπρος την πλατεία Κανάρη και ανάποδα.
Στην πρόσοψη του πύργου, σχετικά κρυμμένη κάτω από τις φυλλωσιές των φοινικόδεντρων, υφίσταται μια επιγραφή που αναγράφει "Ι. Τζιβανιώτη - 1907".
Σχετικά με την προέλευση της ονομασίας της οδού Παυσίλυπου , αξίζει να αναφέρουμε πως το "Παυσίλυπον" (Posillipo στα ιταλικά και Posilleco στην ναπολετάνικη διάλεκτο), είναι η ονομασία μιας φημισμένης λοφώδους συνοικίας στηNapoli της Ιταλίας. Η συγκεκριμένη παραθαλάσσια συνοικία διαθέτει όμορφες επαύλεις και γνώρισε μεγάλη ακμή από τους αρχαίους ρωμαϊκούς χρόνους λόγω της ιδιαίτερης γεωγραφικής τοποθεσίας. Σαφέστατα η ονομασία της ιταλικής πόλης προήρθε από την αρχαία ελληνική λέξη "παυσίλυπον", ήτοι "αυτό που παύει την λύπη". Η συγκεκριμένη ονομασία και η χρήση της σχετίζεται άμεσα με μέρη που διακρίνονται για την ομορφιά και την ηρεμία τους.
- Οικία Τζιβανιώτη:
Η οικία Τζιβανιώτη , η οποία σύμφωνα με πηγές αναφερόταν παλαιότερα και ως "οικία Σολωμού" ή ευρύτερα γνωστή ως "το πέτρινο σπίτι με τους φοίνικες" αποτελεί σημείο αναφοράς του λιμένα της Ζέας (Πασαλιμάνι). Ο λιθόκτιστος πύργος, βρίσκεται επί της παραλιακής ακτής Τρύφωνος Μουτζόπουλου, στη συμβολή με τις οδούς Κάνιγγος και Σηραγγείου, και ξεχωρίζει για το ιδιότυπο νεογοτθικό αρχιτεκτονικό μοτίβο του. Λογικά έχει κτιστεί στα τέλη του 19ου αιώνα επί των ερειπίων των αρχαίων νεώσοικων της Ζέας, στους οποίους έχουμε αναφερθεί εκτενέστατα σε προηγούμενες καταχωρήσεις του ιστολογίου μας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως η ακριβώς παράπλευρη πολυκατοικία, επί της Ακτής Μουτζοπούλου και Σηραγγείου, "φιλοξενεί" στο υπόγειο τμήμα της αρχαιολογικά ευρήματα (διαβάστε σχετικά εδώ).
Ο χαρακτηριστικός καλοδιατηρημένος κήπος με τους φοίνικες δίνει μια ιδιαίτερη νότα σε ένα κτίριο το οποίο ούτως ή άλλως "κεντρίζει" τα βλέμματα κάθε Πειραιώτη ή επισκέπτη της πόλης που πραγματοποιεί τη διαδρομή από την πλατεία Αλεξάνδραςπρος την πλατεία Κανάρη και ανάποδα.
Στην πρόσοψη του πύργου, σχετικά κρυμμένη κάτω από τις φυλλωσιές των φοινικόδεντρων, υφίσταται μια επιγραφή που αναγράφει "Ι. Τζιβανιώτη - 1907".
Βέβαια, λογικά, ο "πύργος του Πασαλιμανιού" έχει κτιστεί μερικές δεκαετίες πριν το 1907 καθώς έχει αποτυπωθεί στον φωτογραφικό φακό των αδερφών Ρωμαίδη κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα. Ο πέτρινος πύργος έχει επισημανθεί στην παρακάτω - ελαφρώς επεξεργασμένη από τον γράφοντα - φωτογραφία εποχής εντός κύκλου.
Επίσης, ο "πέτρινος πύργος" εμφανίζεται τμηματικώς και στην παρακάτω φωτογραφία του 1885 (από το αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου), που εικονίζει τα ευρήματα των ανασκαφών που πραγματοποιήθηκαν τότε για την αποκάλυψη των αρχαίων νεώσοικων της Ζέας.
Το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) μας "προσφέρει" τις παρακάτω δυο φωτογραφίες, οι οποίες είναι εμφανώς μεταγενέστερες και τοποθετούνται χρονικά στις δεκαετίες 1950-1960.
Πάντως αξίζει να σημειώσουμε πως τέτοιου είδους κατασκευές, που παραπέμπουν σε πύργους - επαύλεις, συνηθίζονταν σε περιοχές οι οποίες χρησίμευαν ως θέρετρα, όπως λ.χ. η Κηφισιά και η παραλιακή ζώνη του Φαλήρου (στο Παλαιό Φάληρο διασώζονται μέχρι και σήμερα ανάλογες κατασκευές). Άλλωστε, ας μην λησμονούμε πως στα τέλη του 19ου αιώνα, το Πασαλιμάνι προς την περιοχή της σημερινής πλατείας Αλεξάνδρας παρέμενε ακόμη σχετικά ερημικό και η όλη περιοχή οικοδομήθηκε μετά την κατασκευή της φημισμένης "συνοικίας των επαύλεων" από τον Τσίλλερ.
- Δίδυμα πυργόσπιτα Μικρολίμανου (Καστέλλας)
Με τα δίδυμα πυργόσπιτα της οδού Παυσιλύπου , στο Μικρολίμανο (πρώην Τουρκολίμανο), είχαμε ασχοληθεί ξανά στο παρελθόν έχοντας παρουσιάσει δυο σχετικές συνθέσεις / αντιπαραβολές (βλέπε σχετικό post εδώ).
Τα επιβλητικά πυργόσπιτα, δεσπόζουν σε κυρίαρχη θέση στην ανατολική πλευρά του λόφου της Καστέλλας, σε απόσταση αναπνοής από τον φυσικό λιμένα της αρχαίας Μουνιχίας (Τουρκολίμανο και αργότερα Μικρολίμανο).
Η σημερινή εικόνα των δίδυμων κατασκευών είναι μάλλον αντιφατική. Ο εκ δεξιών πύργος στέκει εγκαταλειμμένος ενώ ο εξ'αριστερών έχει ανακατασκευασθεί / αποκατασταθεί και κατοικείται.
Ανατρέχοντας σε παλαιότερες ιστορικές πηγές του Πειραιά, μπορούμε να συμπεράνουμε πως τα δίδυμα πυργόσπιτα της οδού Παυσίλυπου προϋπήρχαν της εξάπλωσης της πόλεως του Πειραιά προς την περιοχή του Τουρκολίμανου. Απόδειξη αποτελεί το παρακάτω απόσπασμα από το τοπογραφικό Σχέδιο της Πόλης του Πειραιά - όπου επισημαίνονται οι αλλαγές λόγω της επέκτασης εκείνης της εποχής στην νοτιοανατολική πλευρά του λόφου της Καστέλλας -, με ημερομηνία 7 Νοεμβρίου 1886 / ΦΕΚ 306, στο οποίο οι δίδυμοι πύργοι επισημαίνονται εμφανώς. Η οδός Μουνύχου, όπως καταγράφεται στο Σχέδιο Πόλης, είναι η σημερινή παραλιακή Ακτή Κουμουνδούρου.
Οι δίδυμοι πύργοι της οδού Παυσίλυπου είχαν την ατυχία να βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από την έπαυλη Κουμουνδούρου, η οποία δέσποζε πάνω από το Τουρκολίμανο, στο σημείο όπου σήμερα βρίσκονται οι εγκαταστάσεις τουΝαυτικού Ομίλου Ελλάδος (ΝΟΕ). Η μεγάλη πλειοψηφία των φωτογραφιών εποχής παρουσιάζουν τον φυσικό λιμένα της Μουνιχίας, με το σημείο αναφοράς του, δηλαδή την βίλα Κουμουνδούρου, και μοιραία τα δίδυμα πυργόσπιτα έμεναν "εκτός κάδρου".
Υπάρχουν βέβαια και μερικές "εξαιρέσεις", όπως διακρίνουμε στις παρακάτω - ελαφρώς επεξεργασμένες - φωτογραφίες / cartes postales των αρχών του 20ου αιώνα:
Όπως παρατηρούμε, η συγκεκριμένη γωνία λήψης συμπεριλαμβάνει και τα δίδυμα καστρόσπιτα της οδού Παυσιλύπου (τα οποία έχουν επισημανθεί εντός κύκλου).
Ομοίως και στην παρακάτω γενικότερη άποψη του Τουρκολίμανου (Μικρολίμανου), μπορούμε να διακρίνουμε τα δίδυμα καστρόσπιτα της οδού Παυσίλυπου.
Επιστρέφοντας στο παρόν, η οικοδομική δραστηριότητα που έχει αναπτυχθεί στην περιοχή του Μικρολίμανου και η δίχως όρια παρέμβαση που έχει συντελεστεί με το πέρας των δεκαετιών καθιστά απαγορευτική κάποια ανάλογη φωτογραφική λήψη που να συμπεριλαμβάνει και τα δίδυμα πυργόσπιτα.
Σχετικά με την προέλευση της ονομασίας της οδού Παυσίλυπου , αξίζει να αναφέρουμε πως το "Παυσίλυπον" (Posillipo στα ιταλικά και Posilleco στην ναπολετάνικη διάλεκτο), είναι η ονομασία μιας φημισμένης λοφώδους συνοικίας στηNapoli της Ιταλίας. Η συγκεκριμένη παραθαλάσσια συνοικία διαθέτει όμορφες επαύλεις και γνώρισε μεγάλη ακμή από τους αρχαίους ρωμαϊκούς χρόνους λόγω της ιδιαίτερης γεωγραφικής τοποθεσίας. Σαφέστατα η ονομασία της ιταλικής πόλης προήρθε από την αρχαία ελληνική λέξη "παυσίλυπον", ήτοι "αυτό που παύει την λύπη". Η συγκεκριμένη ονομασία και η χρήση της σχετίζεται άμεσα με μέρη που διακρίνονται για την ομορφιά και την ηρεμία τους.
Όποιος επιθυμεί να δει περισσότερες σύγχρονες φωτογραφίες των δίδυμων πυργόσπιτων σε ένα αυτοματοποιημένο slide show λίγων δευτερολέπτων μπορεί να πατήσει εδώ .
Προτεινόμενα σχετικά posts:
- Οι Νεώσοικοι της Ζέας (Μέρος Α)
- Οι Νεώσοικοι της Ζέας (Μέρος Β)
- Πειραιάς: Τότε και Σήμερα - Τα Πυργόσπιτα της οδού Παυσίλυπου
Πηγές:
Το συνταχθέν κείμενο είναι ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ
Πληροφορίες αντλήθηκαν από τα εξής:
- "Οδωνυμικά του Πειραιά", Μάρω Βουγιούκα / Βασίλης Μεγαρίδης, Εκδόσεις Φιλιππότη, 1996
- "Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
- "Πειραϊκό Λεύκωμα", Στ. Καραμπερόπουλος, Εκδόσεις Κοινωνικής, Πειραιάς, 2010
- "Piraeus: From Porto Leone to the Manchester of the Orient", Liza Micheli, Editions Dromena, 1989
Φωτογραφίες:
- Όλες οι σύγχρονες HDR φωτογραφίες του κειμένου ανήκουν στον γράφοντα.
- Απαγορεύεται η χρήση ή/και αναδημοσίευση
- Όσον αφορά τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά και στο κυρίως κείμενο, αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία των κύριων κατόχων τους.
- Η ασπρόμαυρη φωτογραφία του Πειραιά 1890, αδερφών Ρωμαίδη, βρέθηκε στο διαδίκτυο δίχως αναφορά πηγής προέλευσης.
- Η δεύτερη ασπρόμαυρη φωτογραφία της οικίας Τζιβανιώτη ανήκει στο αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου.
- Η τρίτη και τέταρτη ασπρόμαυρη φωτογραφία της οικίας Τζιβανιώτη ανήκουν στο αρχείο του ΕΛΙΑ.
- Το απόσπασμα του Σχεδίου Πόλεως του Πειραιά έχει ληφθεί από το "Πειραιάς 1834-1912", Σταματίνα Μαλικούτη, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς.
- Οι δυο έγχρωμες φωτογραφίες του Τουρκολίμανου (Μικρολίμανου) έχουν ληφθεί από το"Piraeus: From Porto Leone to the Manchester of the Orient", Liza Micheli, Editions Dromena, 1989.
