24grammata.com/ από τη ζωή των λέξεωνΔιαβάστε, επίσης, την ιστορία του επωνύμου “Πάγκαλος”
γράφει ο Γιώργος Δαμιανός
Η γλωσσική ιστορία του επωνύμου Καρατζαφέρης, ίσως καθησυχάσει όσους αγωνιούν για την τύχη της Ελληνικής γλώσσας ανάμεσα σε τόσες ξένες λέξεις. Ίσως τους βοηθήσει να καταλάβουν ότι τα ονόματα Χασάν, Αμπντούλ και άλλα μπορούν να μπουν στη ζωή μας δίχως να αλλοιωθεί η ταυτότητα του πολιτισμού μας.
Σχετικά με το επώνυμο Καρατζαφέρης είναι γνωστό ότι το πρώτο συνθετικό Καρά, στην Τουρκική γλώσσα, σημαίνει “Μαύρος”. Στην ελληνική γλώσσα αφομοιώθηκε πλήρως είτε με την κυριολεκτική σημασία, π.χ. καραμπογιά, καραγκιόζης (goz: μάτι>καραγκιόζης=μαυρομάτης), Καραγιάννης (: Μαυρογιάννης) κ.ά., είτε με την υποτιμητική/μειωτική σημασία, π.χ.: καράβλαχος, καράγυφτος κ.ά
Το β’ συνθετικό του επωνύμου Καρατζαφέρης (-τζαφέρης) δημιουργεί κάποια προβλήματα στην ετυμολογική ανάλυση, επειδή υπάρχουν διάφορες ερμηνείες, όπως:
α. Κατά την πρώτη εκδοχή το β΄ συνθ. του επωνύμου Καρατζαφέρης > -τζαφέρης παράγεται από τον πολύτιμο λίθο ζαφείρι < αρχ. ελλ. σάπφειρος > λατ. Sappirus (κάποιοι το συνδυάζουν και με το εβρ. Sappir, αλλά, γενικά, είναι άγνωστη η αρχική προέλευση της λέξης. Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία το επώνυμο Καρατζαφέρης σημαίνει Μαύρο Ζαφείρι (μάλλον απίθανο, γιατί είναι άσχετο με την ελληνική φύση)
β. Η δεύτερη εκδοχή για το β’ συνθετικό -τζαφέρης είναι ότι προέρχεται από το μεσαιωνικό ουσιαστικό της Αλβανικής γλώσσας τζαφέρ που σημαίνει “άλογο”. Στην Αραβική, όπως θα διαβάσετε παρακάτω, σημαίνει και γάιδαρος. Στην Ελληνική θα αποκαλούσαμε το επώνυμο Καρατζαφέρη ως “μαυροάλογο” ή “μαυρογάιδαρο”
γ. Στα Τούρκικα το όνομα Τζαφέρ είναι πολύ διαδεδομένο π.χ. Τζαφέρ Ταγιάρ (Çafer Tayar), στρατηγός του τουρκικού στρατού, αλβανικής καταγωγής. Το όνομα Τζαφέρ έφτασε στην Τούρκικη γλώσσα από την Αραβική. Πρόκειται για το μεταλλαγμένο “Ja’far”, جعفر , το οποίο είναι ένα πολύ συνηθισμένο Αραβικό όνομα. Ο πιο γνωστός Ja’far ήταν ο Ja’far ibn Abī Tālib (ο Τζαφάρ γιος το Abi Ταλέμπ) ο οποίος ήταν ο Θείος το Προφήτη Μωάμεθ, με το παρατσούκλι Ja’far at-Tayyār (δηλαδή ο Ja’far, ο ιπτάμενος, που βρισκόταν παντού και ανακατευόταν με όλα). Ο Άλλος γνωστός “Ja’far” ήταν ο έκτος Ιμάμης των Σιιτών, ο Ja’far al Sadeq (ο Ja’far, ο Τίμιος)*.
Για το λήμμα Ja’far υπάρχει αναφορά στο λεξικό του Deh’khoda. To λεξικό αναφέρει ένα ποίημα του 14ου αιώνα : «είδα τον Τζαφάρ πάνω στο τζαφάρ (: γάιδαρο) που έτρωγε τζαφαρί (: μαϊντανό) και πέρασε από το τσαφάρ (: γέφυρα)» (μεταφρ. Κ Ραχίμι). Πρόκειται για ένα λογοπαίγνιο, γιατί στην Αραβική ο μαϊντανός, η γέφυρα και ο γάιδαρος αναφέρονται ως Τζαφάρ.
Ποιος να ξέρει αν η ετυμολογική καταγωγή του επωνύμου Καρατζαφέρης είναι Ελληνική, Τούρκικη, Αραβική, Εβραϊκή; Σίγουρα, όμως, όταν βλέπω τον Αμπντούλ και τον Χασάν στα φανάρια ξέρω ποιο θα είναι το μέλλον των απογόνων τους, μετά από αιώνες, αν παραμείνουν στην Ελλάδα. Ίσως θα ονομάζονται Αμπντουλίδης ή Χασανάκης. Ίσως θα γίνουν Πατριώτες, Κήνσορες, Τιμητές, θα μιλάνε στην τηλεόραση μπροστά από Σημαίες και Αγίους και θα προσπαθούν να επαναφέρουν τους παραστρατημένους Έλληνες στο σωστό δρόμο.
Αφήνω τον πεινασμένο Χασάν και Αμπντούλ να μου καθαρίσουν το παρ-μπριζ στα φανάρια και σιγοτραγουδώ : “…γέλα, γέλα πουλί μου, γέλα, είναι η ζωή μια τρέλα…”
* Σημείωση: Για τη μετάλλαξη του Ja’far σε Τζαφέρης έχουμε δύο μεταβάσεις, αρχικά από τα Αραβικά στα Τούρκικα και μετά στα Ελληνικά. Όταν υπάρχουν δυο -α- στις λέξεις που μεταφέρονται από τα Αραβικά στα Τούρκικα, το πρώτο -α- προφέρεται βαθύ -α- , και το δεύτερο προφέρεται -ε-. Το Ja’far στα Τουρκικά προφέρεται ÇÂFER και γι αυτό έφτασε στα Ελληνικά ως Τζαφέρ > Τζαφέρης.
Την επόμενη εβδομάδα: τι σημαίνει το επώνυμο Καραμανλής
