Του Θεόδωρου Κουτρούκη *
Μία ρηξικέλευθη καινοτομία που καθιερώνει ο «Καλλικράτης» για τον έλεγχο των ΟΤΑ και την ενίσχυση των δικαιωμάτων των πολιτών είναι η θεσμοθέτηση του «Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης» (ΣΔΕ). Ο ΣΔε είναι ένας νεόδμητος θεσμός (Municipal Ombudsman) για την εξωδικαστική επίλυση των διαφορών που δημιουργούνται ανάμεσα στους πολίτες και...
τις δημοτικές υπηρεσίες, αλλά και την ανεξάρτητη παρέμβαση με προτάσεις για την βελτίωση της ποιότητας ζωής και τη βέλτιστη άσκηση των δικαιωμάτων. Ο ΣΔΕ επιλέγεται, ανάμεσα σε υποψηφιότητες προσώπων "κύρους και εμπειρίας" που κατατίθενται έπειτα από δημόσια προκήρυξη της θέσης, από τα 2/3 του δημοτικού συμβουλίου (για δήμους 20.000 κατοίκων και άνω ). Με την ίδια πλειοψηφία μπορεί να ανακαλείται ο διορισμός του όταν εκτελεί πλημμελώς τα καθήκοντα του. Κύρια αρμοδιότητα του ΣΔΕ είναι η εξέταση καταγγελιών για κακοδιοίκηση των υπηρεσιών του Δήμου από θιγόμενους πολίτες και επιχειρήσεις και η διαμεσολαβητική επίλυση των διαφορών αυτών, δηλ. ο θεσμός του ΣΔΕ λειτουργεί όπως ο Συνήγορος του Πολίτη. O ΣΔΕ έχει υποχρέωση να απαντά στον πολίτη εγγράφως ή ηλεκτρονικώς εντός τριάντα (30) ημερών.
Μια άλλη αρμοδιότητα είναι η δυνατότητα αυτεπάγγελτης παρέμβασης του ΣΔΕ με τη διατύπωση προτάσεων για τη βελτίωση των παρεχόμενων δημοτικών υπηρεσιών. Αυτό μπορεί να συμβαίνει είτε κατά περίσταση είτε με την Ετήσια Έκθεση, που συντάσσει ο ΣΔΕ και η οποία πρέπει να συζητείται υποχρεωτικά στα δημοτικά συμβούλια και να αναρτάται στις ιστοσελίδες τους.
Ο ΣΔΕ υποστηρίζεται διοικητικά από τις υπηρεσίες του Δήμου, που πρέπει να διασφαλίζουν ότι του διαθέτουν το αναγκαίο προσωπικό και τα απαιτούμενα μέσα για την αποτελεσματική άσκηση των καθηκόντων του.
Ένα κρίσιμο ζήτημα για την επιτυχία και την αποτελεσματικότητα του ΣΔΕ είναι η ανεξαρτησία του από τις δημοτικές αρχές. Ο ΣΔΕ πρέπει να παρέχει τα εχέγγυα ότι ενεργεί με αμεροληψία και διαφάνεια, κι όχι ως άλλοθι της κακοδιοίκησης. Ο νόμος 3852/2010 (άρθρο 77) προβλέπει ότι ως ΣΔΕ δεν μπορεί να εκλεγεί "αιρετός δήμου, περιφέρειας ή βουλευτής" και παραπέμπει στα κωλύματα και ασυμβίβαστα του άρθρου 14. Αυτό σημαίνει ότι ένας εκλεγμένος δημοτικός σύμβουλος δεν μπορεί να θέσει υποψηφιότητα, ενώ και στην περίπτωση που ο δημοτικός σύμβουλος παραιτηθεί, δύσκολα τεκμαίρεται η ανεξαρτησία του απέναντι στις δημοτικές αρχές, καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος της σύγκρουσης συμφερόντων και της σύγχυσης στους ρόλους ελεγκτή-ελεγχομένου.
Το ζήτημα της ανεξαρτησίας των προσώπων που θα στελεχώσουν το νέο θεσμό είναι ουσιώδες καθώς ο ΣΔΕ υπηρετεί μια κρίσιμη αποστολή με οιονεί δικαιοδοτικές αρμοδιότητες, επομένως ο θεσμός δεν πρέπει να αξιοποιηθεί για την τακτοποίηση "ημετέρων.
Πρωταρχικά χαρακτηριστικά που οφείλει να διαθέτει ο ΣΔΕ είναι η αμεροληψία, η αντικειμενικότητα και η ανεξαρτησία, επομένως θα πρέπει να ενεργεί με όρους που θα διασφαλίζουν την έλλειψη εξαρτήσεων, καθώς και προσωπικών ή άλλων συμφερόντων στο πλαίσιο της αποστολής που του ανατίθεται. Οι παραπάνω ιδιότητες διασφαλίζονται εφόσον τηρείται η αρχή της διαφάνειας και η αρχή της ίσης μεταχείρισης.
Η διαφάνεια της δράσης του ΣΔΕ θα διασφαλιστεί με την τήρηση καταγραφής για κάθε βήμα της διαμεσολάβησης και με την δημοσιοποίηση κάθε αποτελέσματος, με την ανάρτηση της έκβασης κάθε καταγγελίας στο διαδίκτυο.
Η εγγύτητα του ΣΔΕ προς τις δημοτικές υπηρεσίες που καλείται να κινητοποιήσει επιβάλλει και την αρχή της ταχείας επίλυσης των διαφορών. Εφόσον ο ΣΔΕ επεμβαίνει άμεσα και χωρίς καθυστέρηση θα αποτελέσει ένα εναλλακτικό μηχανισμό για την επίλυση των διαφορών με τρόπο αντι-γραφειοκρατικό.
Η ευχέρεια πρόσβασης στις διαμεσολαβητικές υπηρεσίες του ΣΔΕ επιβάλλει την δυνατότητα υποβολής καταγγελιών γραπτώς, διαμέσου φαξ, τηλεφωνικώς ή με τη χρήση του διαδικτύου.
Η ανάγκη άμεσης δράσης κι ευέλικτης επίλυσης των προβλημάτων επιβάλλει μια σύντομη
διαδικασία τριών σταδίων: α) τηλεφωνική επικοινωνία του ΣΔΕ με την καταγγελλόμενη υπηρεσία, β) επίσκεψη του ΣΔΕ στην καταγγελλόμενη υπηρεσία και γ ) σύνταξη και δημοσίευση πορίσματος με κοινοποίηση στη δημοτική αρχή.
Οι αρμοδιότητες, οι θεσμικές δυνατότητες, οι περιπτώσεις υποβολής προτάσεων στο δημοτικό συμβούλιο μέσω του δημάρχου και οι υπηρεσίες διαμεσολάβησης που παρέχει ο ΣΔΕ, καθώς και η σχέση του με άλλους ελεγκτικούς φορείς, σκόπιμο θα ήταν να διατυπωθούν με σαφήνεια σε έναν κανονισμό λειτουργίας και προσδιορισμού αρμοδιοτήτων που θα πρέπει να αναρτηθεί στο Διαδίκτυο, ώστε οι εμπλεκόμενοι να γνωρίζουν εκ των προτέρων τον τρόπο λειτουργίας του θεσμού. Καταλήγοντας, ο Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης μπορεί να συμβάλλει στην εμβάθυνση των δικαιωμάτων των δημοτών, αναδεικνύοντας νέες διαστάσεις στην εξωδικαστική επίλυση διαφορών και παρεμβαίνοντας θεσμικά σε φλέγοντα ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι δήμοι στο πεδίο των δικαιωμάτων των πολιτών.
* Επικ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου, Μεσολαβητής- Διαιτητής στον ΟΜΕΔ
