Του Πετρου Παπακωνσταντινου
Οι αξίες του Διαφωτισμού υποχωρούν, καθώς η οικονομική κρίση ευνοεί την αναβίωση τάσεων εθνικισμού και φυλετικής ανωτερότηταςΤο 2010 ήταν η χρονιά της απομυθοποίησης για τον Μπαράκ Ομπάμα. Απόλυτος κυρίαρχος του πολιτικού παιχνιδιού μέχρι πρόσφατα, είδε το κόμμα του να κατατροπώνεται στις... ενδιάμεσες εκλογές του περασμένου Νοεμβρίου. Ηδη σύρθηκε να παρατείνει επ' αόριστον τις προκλητικές φοροαπαλλαγές που είχε καθιερώσει ο Τζορτζ Μπους υπέρ των πλουσίων, γεγονός που μεταφράστηκε ως προδοσία της επαγγελίας για Αλλαγή. Στην εξωτερική πολιτική, με το Γκουαντάναμο να λειτουργεί ακόμη και τον πόλεμο στο Αφγανιστάν να συνεχίζεται, η συνέχεια με την προηγούμενη κατάσταση πραγμάτων είναι εξίσου εμφανής. Οι οπαδοί του 44ου προέδρου διερωτώνται αν μείνει στην ιστορία ως νέος Κάρτερ, ένας ασθενής ηγέτης καλών προθέσεων, που θα αποτύχει να επανεκλεγεί, ή ως νέος Κλίντον, που θα εξασφαλίσει την πολιτική του επιβίωση μόνον έχοντας πουλήσει την ψυχή του στο διάβολο.
Ο κίνδυνος να αποδειχθεί το φαινόμενο Ομπάμα σύντομη παρένθεση σ' ένα σκηνικό οπισθοδρόμησης δεν περιορίζεται στα πεδία της οικονομικής πολιτικής και των διεθνών σχέσεων, αλλά επεκτείνεται στη σφαίρα του πολιτισμού και των αξιών. Η εκλογή του πρώτου μαύρου προέδρου στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών χαιρετίστηκε ως ήττα της συμμαχίας νεοσυντηρητικών και χριστιανικής Δεξιάς, που είχε οδηγήσει την υπερδύναμη σε μια μεσαιωνική ατμόσφαιρα - με την ισλαμοφοβία, τις κραυγές για «Σταυροφορία», την καχυποψία απέναντι στην επιστήμη, τις υστερικές εκστρατείες κατά των αμβλώσεων και της έρευνας με βλαστοκύτταρα.
Απέναντί τους, ο Μπαράκ Χουσεΐν Ομπάμα εμφανιζόταν ως ο θρίαμβος της φωτισμένης, πολυπολιτισμικής κοινωνίας, της ανεκτικότητας και του ορθού λόγου. Δύο χρόνια αργότερα, ο νεοσυντηρητικός σκοταδισμός αναβιώνει με τη μορφή του διαβόητου Tea Party και ο Μπαράκ Ομπάμα αναγκάζεται να διαβεβαιώσει δημοσίως τους ομοεθνείς του ότι προσεύχεται καθημερινά στο Ευαγγέλιο και ότι δεν είναι, όπως ψιθυρίζουν οι πολιτικοί του εχθροί… κρυπτομουσουλμάνος!
Απλή διαπίστωση
Το φαινόμενο δεν αφορά μόνο τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στις 17 Οκτωβρίου, η Αγκελα Μέρκελ δήλωσε: «Αυτή η πολυπολιτισμική προσέγγιση, που λέει ότι ζούμε ευτυχισμένοι ο ένας δίπλα στον άλλο, απέτυχε. Απέτυχε οικτρά». Εδώ δεν πρόκειται για εκτίμηση, αλλά για απλή διαπίστωση, κάτι σαν ληξιαρχική πράξη θανάτου. Από τον Αγιο Παντελεήμονα μέχρι το Σεν Ντενί, τα φαινόμενα των φυλετικών, θρησκευτικών και πολιτιστικών συγκρούσεων πολλαπλασιάζονται με εκθετικούς ρυθμούς. Στη χώρα του Διαφωτισμού, ο Σαρκοζί κηρύσσει τον πόλεμο στους μετανάστες με πολεμική κραυγή «ή αγαπάτε τη Γαλλία ή φεύγετε»!
Στη Γερμανία, οι ιστορικές ενοχές δεν εμπόδισαν ένα σοσιαλδημοκράτη τραπεζίτη και πολιτικό, τον Τίλο Σαράτσιν, να υιοθετήσει θεωρίες πολιτιστικής ανωτερότητας έναντι των Εβραίων, των Αράβων και των Τούρκων. Αλλά και η ίδια η καγκελάριος Μέρκελ ήρθε να υιοθετήσει την εξαιρετικά επικίνδυνη θεωρία της κυρίαρχης κουλτούρας (Leitkultur), στην οποία οφείλουν να προσαρμόζονται οι μειονότητες. Για ειρωνεία της τύχης, ο όρος επινοήθηκε το 1998 από τον Γερμανό Αραβα Μπασάμ Τίμπι, με εντελώς διαφορετική έννοια (εκείνη του κοσμικού, ευρωπαϊκού πολιτισμού, υπεράνω των εθνικών διαφορών), για να τον σφετερισθεί στη συνέχεια, υπό εντελώς διαστρεβλωμένη μορφή, η εθνικιστική Δεξιά.
Ο Ισραηλινός ιστορικός Ζέεβ Στέρνχελ γράφει στο τελευταίο τεύχος της γαλλικής επιθεώρησης Le Monde diplomatique ότι ένα ρεύμα Αντι-Διαφωτισμού» απλώνεται σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, αλλάζοντας τις κυρίαρχες αντιλήψεις για τη φύση του εθνικού κράτους. Στην περίφημη «Εγκυκλοπαίδεια», οι Ντιντερό και Ντ' Αλαμπέρ δίνουν τον τυπικό, για τον Αιώνα των Φώτων, ορισμό του έθνους: «Ενα υπολογίσιμο σύνολο ανθρώπων, που ζουν σε μια συγκεκριμένη χώρα, εντός συγκεκριμένων γεωγραφικών ορίων και υπακούουν σε μια συγκεκριμένη κυβέρνηση». Ενα έθνος-κράτος που οικοδομείται αποκλειστικά στη βάση ενός κοσμικού, κοινωνικού συμβολαίου, χωρίς την παραμικρή αναφορά στη γλώσσα, τη φυλή και τον πολιτισμό.
Αντίθετα, σημειώνει ο Στέρνχελ, στην εποχή μας κερδίζει έδαφος το αντίπαλο ρεύμα, που θεμελιώθηκε ήδη πριν από την πτώση της Βαστίλλης από τον Γερμανό Γκότφριντ φον Χέρντερ. Ο διαπρύσιος εχθρός του Ρουσσώ και του Βολταίρου έβλεπε το έθνος «σαν φυσικό φαινόμενο, ένα ζωντανό οργανισμό, προικισμένο με διάνοια και ψυχή, που εκφράζονται μέσω της γλώσσας. Οπως τα φύλλα και τα κλαδιά δεν υπάρχουν παρά μόνο μέσω του δέντρου, έτσι και οι άνθρωποι δεν υπάρχουν παρά μόνο μέσω του έθνους. Αυτή η ομογενής, σχεδόν φυλετική ενότητα διαθέτει προσωπικότητα και χαρακτήρα και αντιπροσωπεύει τα πιο ευγενικά κατορθώματα της Ιστορίας».
Το πνεύμα του Αντι-Διαφωτισμού ήταν ιδιαίτερα ισχυρό στην Αμερική του υιού Μπους, ο οποίος, όταν ρωτήθηκε για τους αγαπημένους του φιλοσόφους, είχε αρκεσθεί να αναφέρει τον Ιησού Χριστό. Ο μέντορας των νεοσυντηρητικών Ντάνιελ Μπελ εντόπιζε τη ρίζα όλων των κοινωνικών κακών στην τυραννία του ορθού λόγου: «Το σύνθημα «ο Θεός είναι νεκρός» σημαίνει ότι η κοινωνία είναι νεκρή». Το μεγάλο αμάρτημα των κοσμικών, οικουμενικών αξιών είναι ότι «μετατοπίζουν το κέντρο της εξουσίας από το ιερό στο βέβηλο». Στο ίδιο μήκος κύματος, ο πιο πολιτικός θεωρητικός των νεοσυντηρητικών, Ιρβινγκ Κρίστολ, υπερασπιζόταν τη συμμαχία του ρεύματος με τη θρησκεία, μετατοπίζοντας όλα τα κοινωνικά προβλήματα της Αμερικής στη σφαίρα της ηθικής: Για την κατάρρευση της Γουόλ Στριτ φταίει η ανηθικότητα, η απληστία, ο εγωκεντρισμός ενός έθνους που παρασύρθηκε από τις Σειρήνες του λαϊκού, μη θρησκευτικού κράτους, μακριά από τις ρίζες του.
Παρά τη συντριπτική ήττα των νεοσυντηρητικών από τον Ομπάμα, οι απόψεις τους επανέρχονται δριμύτερες στο φόντο μιας οικονομικής κρίσης που διαρρηγνύει βίαια τον κοινωνικό ιστό. Αν σε συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης ενισχύεται η λογική που θέλει το έθνος να ορίζεται από αυτά που μας ενώνουν (ένα ορισμένο κοινωνικό συμβόλαιο, που εξασφαλίζει δημοκρατικά δικαιώματα), στις συνθήκες της κρίσης και των βίαιων συγκρούσεων που τη συνοδεύουν, το έθνος μετατοπίζεται προς αυτά που μας χωρίζουν - τη γλώσσα, τη θρησκεία, τη φυλή. Μια τάση, ειρήσθω εν παρόδω, εντελώς αντίθετη με την παράδοση του πρώιμου χριστιανισμού, όταν ο Απόστολος Παύλος (προς Κορινθίους α΄, Κεφ. 12) ξεπερνούσε την ιουδαϊκή λογική του «περιούσιου λαού», για να κηρύξει την ισότητα και την ενότητα όλων των εθνών μέσα στην οικουμενικότητα του πνεύματος…
Ιnfo
-Ζέεβ Στέρνχελ, «Ο Αντι-Διαφωτισμός: Από τον 18ο αιώνα έως τον Ψυχρό Πόλεμο», Πόλις, 2009.
-Scott M. Thomas, «A Globalized God», ForeigAffairs, November/December 2010.
-Olivier Roy, «Holy Ignorance», Columbia University Press, 2010.
-Zeev Sternhel, «Anti-Lumieres de tous les pays…», Le Monde diplomatique, Decembre 2010.
Πηγή:Καθημερινή
